Podstawowym warunkiem skutecznej pracy dydaktyczno-wychowawczej jest określony poziom umiejętności czytania ze zrozumieniem. Wczesne i sprawne opanowanie tej umiejętności ułatwia pokonywanie trudności w procesach przyswajania, pogłębiania i utrwalania wiedzy. Czytanie ze zrozumieniem umożliwia samodzielne zdobywanie wszelkich informacji zawartych w mowie pisanej. Jest furtką, która otwiera ogromne możliwości ciągłego kształcenia się, rozwijania własnej osobowości, nadążania za narastającą wiedzą. Kształtowanie umiejętności rozumienia czytanych tekstów jest procesem długotrwałym, przy czym jego podstawy zdobywa się już na poziomie nauczani początkowego. Umiejętne kierowanie procesem nauki czytania wymaga znajomości fizjologicznych i psychologicznych podstaw tego procesu, bowiem czytanie jest złożonym procesem dynamicznym uzależnionym od poziomu funkcjonowania centralnego układu nerwowego oraz poziomu sprawności poszczególnych analizatorów i związków miedzy nimi. Dynamika czytania dotyczy między innymi ruchów gałki ocznej. W toku czytania oko wykonuje trzy rodzaje ruchów:
- ruch postępowy /od lewej strony ku prawej, wzdłuż linii czytanego tekstu/,
- ruch zwrotny /od końca jednej linii tekstu do początku linii następnej/,
- ruch wsteczny /umożliwia ponowny odbiór obrazu graficznego w przypadku omyłki lub niezrozumienia czytanego tekstu/.
Zbadano również, że ruch oczu przy czytaniu nie jest równomierny, lecz dokonuje się skokami oddzielonymi przerwami spoczynkowymi. Właściwe czytanie odbywa się w czasie przerw spoczynkowych. Wówczas obejmujemy wzrokiem około dwunastu liter. U biegłego czytelnika przerwa trwa około 1/5 sekundy. Ruch oczu obejmuje około 1/13 całego czasu czytania, a pauzy ruchowe wypełniają 12/13 tego czasu. Czas zużyty na pauzy ruchowe jest wskaźnikiem biegłości w czytaniu: im przerwy spoczynkowe trwają dłużej, tym proces czytania jest szybszy, czytanie jest więc sprawniejsze. Na fizjologiczno-psychologiczny proces czytania składają się takie procesy jak:
- objęcie okiem pola spostrzeżeń,
- odbiór wrażeń tekstu na siatkówce oka,
- ruch oczu (postępowy, wsteczny, zwrotny),
- transmisja impulsów z siatkówki do wzrokowych ośrodków mózgowych,
- pobudzenie procesów kojarzenia i interpretacja impulsów wzrokowych.
Tak przebiega proces czytania cichego.
Badania nad umiejętnością cichego czytania ze zrozumieniem potwierdzają, że uczniowie zarówno klas nauczania początkowego, ale również i klas starszych szkoły podstawowej nie opanowali tej umiejętności w dostatecznym stopniu. Często uczniowie, ich rodzice, a nawet nauczyciele nie kojarzą tych braków z niepowodzeniami szkolnymi.
Rola
cichego czytania ze zrozumieniem
Nauczyć dziecko czytać,
to otworzyć przed nim drogę rozwoju umysłowego. Opanowanie umiejętności cichego
czytania ze zrozumieniem warunkuje powodzenie szkolne i życiowe dziecka, gdyż
ułatwia mu naukę na szczeblu nauczania początkowego i przygotowuje do
systematycznej nauki w klasach starszych. efektywne uczenie się daje dodatkową
satysfakcję i zadowolenie z szybkiego opanowania materiału, co sprzyja rozwojowi
dalszych zainteresowań i mobilizuje do doskonalenia techniki czytania. Uczeń,
który ma trudności ze zrozumieniem tego co czyta, nie może liczyć na
,,wewnętrzną nagrodę" wzmacniającą jego poczynanie. Może to wpłynąć na
ukształtowanie się jego negatywnej postawy wobec samego siebie i zadań, co z
kolei może spowodować niechęć do tekstu jako źródła wiedzy. Dziecko nie będzie
rozszerzało i utrwalało wiadomości za pomocą tekstów drukowanych. Osłabi to też
jego zainteresowanie czytelnicze i uzależni go od innych osób jako informatorów.
Aby temu zapobiec, należy podjąć systematyczną pracę nad kształtowaniem tej
umiejętności już od klasy pierwszej.
Doceniając rolę cichego czytania ze zrozumieniem., jego wpływ na rozwój umysłowy dzieci oraz zdają sobie sprawę z potrzeby jak najwcześniejszego wyposażenia uczniów w tę umiejętność należy właściwie dobrać ćwiczenia. Przy pamiętać, że ciche czytanie możliwe jest tylko na podłożu śladów i związków wytworzonych w czytaniu głośnym. Przy cichym czytaniu uczeń nie ma kontroli słuchowej czytanego tekstu i ujmuje treść wyrazu jedynie za pośrednictwem analizatora wzrokowego. Czytanie to stosowane na tekstach nie opanowanych w czytaniu głośnym nie daje efektu, a nawet zniechęca dziecko do czytania. Część zdania albo poszczególne wyrazy w zdaniu nie opanowane w czytaniu głośnym przeszkadzają dziecku w uchwyceniu treści tekstu czytanego po cichu. W ćwiczeniach zmierzających do kształtowania cichego czytania ze zrozumieniem należy uwzględnić zarówno zainteresowania dzieci, jak i ich zróżnicowany poziom i możliwości. Celem tych ćwiczeń jest:
- opanowanie techniki czytania cichego, a wiec wyrabianie umiejętności sprawnego i dokładnego rozpoznawania oraz właściwego ujmowania coraz to większych cząstek tekstu (co pozwoli rozszerzyć pole widzenia),
- pogłębienie rozumienia treści, pozwalające w pełni ująć sens czytanego tekstu.
Aby zestaw ćwiczeń jak najlepiej spełnił zwoje zadanie, musi być urozmaicony. W jego realizacji musimy kierować się zasadą systematyczności i konsekwencji. Wdrażanie ćwiczeń musi opierać się na znajomości psychiki i właściwości rozwojowych dzieci. Dlatego muszą one przybierać postać różnorodnych zadań i gier dydaktycznych, zagadek rozwijających aktywność intelektualną uczniów. Atrakcyjność ćwiczeń ma wpływ na lepsza koncentrację uwagi, większe zainteresowanie przebiegiem lekcji, czyli efektywniejsze i skuteczniejsze uczenie się.Bowiem im przyjemniejsze doznania towarzyszą pokonywaniu trudności związanych z czytaniem tekstu i wydobywaniem z niego odpowiednich informacji, tym łatwiej wywołać u dzieci pozytywną motywację do pokonywania trudności, tym silniejsze jest dążenie do celu, do osiągnięcia sukcesu. Proponowane ćwiczenia charakteryzują się różnym stopniem przydatności. Jedne są konkretne, całkowicie podporządkowane kształtowaniu nawyków, realizowane na drodze myślenia praktycznego, opartego na bezpośrednich spostrzeżeniach. Inna grupa ma charakter ogólny zawiera pojęcia, których rozumienie wymaga wyjścia poza bezpośrednio dostrzegalne cechy zjawisk językowych i dokonywania na tej podstawnie porównań, uogólnień oraz wyciągania wniosków. Wszystkie ćwiczenia stanowią podstawę do kształtowania nowych umiejętności i pojęć, do rozbudowania i bogacenia ich zakresu w następnych latach nauki szkolnej. Zasada stopniowania trudności pozwala na zachowanie logicznego układu umożliwiającego zdobywanie nowej wiedzy w oparciu o wcześniejsze wiadomości. Stąd następstwo kolejnych ćwiczeń. Kolejne ćwiczenie jest podstawą do wprowadzenia następnego, tak by wszystkie razem stanowiły sensowny układ. Szczególnie korzystny na tym etapie nauczania okazuje się obrazek, gdyż można go dowolnie dobierać. Obrazek budzi zainteresowanie tekstem, stanowi podstawę, na której uczeń analizuje treść, przeprowadza porównania, łączy teksty w logiczne całości, wyciąga wnioski. Przy realizacji ćwiczeń proponuje się wykorzystać: domina, loteryjki, rozsypanki sylabowe, wyrazowe i zdaniowe, krzyżówki, rebusy, które pozwalają dzieciom manipulować i jednocześnie wspierają ich procesy myślowe. Czynności manualne wpływają dodatnio na sferę emocjonalną i motywacyjną dziecka, łagodzą wysiłek, budzą przyjemne stany uczuciowe. Działanie i manipulowanie na tym szczeblu są czymś tak koniecznym i naturalnym, że nie sposób wyobrazić sobie, aby można było je pominąć.
Autor: Dawid Góral