Zadaniem szkoły jest
przygotowanie ucznia do późniejszego życia. Inaczej mówiąc zaprawienie do
pokonywania trudności na miarę jego sił, a także do wyrobienia zainteresowań,
zapału do pracy, ambicji. Na czym ten sukces polega i jak doprowadzić do tego,
by dziecko mogło się cieszyć wynikami swojej pracy to rzecz, którą każdy
nauczyciel powinien wiedzieć. Coraz większe odchylenia się ucznia od „normy”
czyli od powodzenia można nazwać niepowodzeniami szkolnymi.
W literaturze pedagogicznej dotyczącej powodzeń i niepowodzeń szkolnych pojęcia
terminologiczne, jak dotąd nie zostały jednoznacznie zdefiniowane. Termin
"niepowodzenia szkolne" używa się zamiennie jako opóźnienie w nauce szkolnej,
niepowodzenie dydaktyczno-wychowawcze, trudności szkolne, trudności i
niepowodzenia w nauce.
Najogólniej niepowodzenie szkolne można zdefiniować jako "stan w jakim
znalazło się dziecko na skutek niespełnienia wymagań szkoły"
(J. Konopnicki, Powodzenia
i niepowodzenia
szkolne).
Zjawisko niepowodzeń szkolnych określane jest również jako "sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania" (Cz.Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej).
Niepowodzenia szkolne
definiowane są jako rozbieżności pomiędzy wiadomościami, umiejętnościami i
nawykami faktycznie opanowanymi przez uczniów a materiałem, jaki powinni
opanować według założeń programowych w zakresie poszczególnych przedmiotów
(Cz. Kupisiewicz
Podstawy dydaktyki ogólnej).
Odsiew szkolny w/g W. Okonia - zjawisko polegające na przerywaniu przez pewien odsetek uczniów nauki przed ukończeniem szkoły z powodu niedostatecznych postępów w nauce lub niewłaściwego zachowania
Drugoroczność w/g W. Okonia - to jeden z dwu (obok tzw, odsiewu) głównych rodzajów jawnego niepowodzenia szkolnego, polegający na pozostawaniu uczniów w tej samej klasie w ciągu dwóch lub więcej lat. Drugoroczność jest wyrazem rozbieżności pomiędzy wymaganiami szkoły a osiągnięciami ucznia. Konsekwencje drugoroczności to nie tylko straty materialne spowodowane przedłużeniem okresu nauki znacznego odsetka uczniów rocznie, lecz także ważkie konsekwencje pedagogiczne w związku z przeżyciami wywołanymi przez to niepowodzenie oraz ich wpływem na osobowość i dalsze losy uczniów
Niepowodzenia szkolne to sytuacje,
które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami
wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi
przez nich wynikami nauczania.
(Cz.Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej). Oczywiście przy założeniu, że
wymagania szkoły są zgodne z uznawanymi przez społeczeństwo celami wychowania
oraz adekwatne do obowiązujących programów.
Niepowodzenia w nauce szkolnej mogą mieć charakter ukryty lub jawny.
Niepowodzenia ukryte. |
Niepowodzenia jawne. |
Jawne opóźnienia przejściowe. |
Występują wówczas, gdy nauczyciele nie dostrzegają braków w wiadomościach i nawykach uczniów, mimo że braki tego rodzaju z punktu widzenia celów oraz programu nauczania rzeczywiście istnieją.
|
O tego rodzaju niepowodzeniach szkolnych mówimy wtedy, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowanej przez ucznia wiedzy i w rezultacie ocenia wyniki jego pracy jako niedostateczne.
|
Gdy ocena niedostateczna nie obejmuje całorocznej pracy ucznia, lecz jedynie odnosi się do rezultatów uzyskanych przez niego np. w ciągu pierwszego semestru nauki szkolnej, stanowi ona wskaźnik |
Cztery fazy rozwoju niepowodzenia według J. Konopnickiego |
|||
Faza Pierwsza |
Faza Druga |
Faza Trzecia |
Faza Czwarta
|
przejawiają się pierwsze niedostrzegalne jeszcze przez nikogo braki w wiadomościach. Uczeń stwierdza, że inni są lepsi. Występuje u niego brak zainteresowania na lekcjach oraz chęci do nauki. Przejawiają się pierwsze symptomy niezadowolenia ze szkoły – dziecko zaczyna unikać szkoły |
występują zaawansowane braki w wiadomościach. Jest ich tak dużo, że uczeń nie daje sobie rady. Zaczyna w różny sposób oszukiwać nauczycieli, np. odpisywać zadania domowe.
|
charakteryzuje się sporadycznym występowaniem ocen niedostatecznych. Dostrzegają to nauczyciele i rodzice. Niewłaściwa forma walki z nimi prowadzi do całkowitej niechęci do szkoły oraz różnych form negacji w pracy szkolnej.
|
drugoroczność czyli oficjalne stwierdzenie niepowodzenia ucznia w nauce. Często takie pozostawienie ucznia w tej samej klasie jest początkiem wykolejenia się, ale przede wszystkim zachwiania jego równowagi życiowej. Drugim obok drugoroczności stwierdzeniem niepowodzenia w nauce jest odsiew szkolny, a więc zjawisko całkowitego przerwania nauki przed ukończeniem szkoły.
|
Wczesne wykrycie przez szkołę opóźnienia oraz podjęcie środków mających na celu jego zlikwidowanie to zabiegi, dzięki którym można uchronić ucznia przed powtarzaniem klasy.
Jeżeli ocena niedostateczna odnosi się do wyników całorocznej pracy ucznia, to musi on powtarzać daną klasę i staje się uczniem drugorocznym.
Zjawisko drugo- i wieloroczności prowadzi często do odsiewu szkolnego, tzn. do całkowitego przerwania przez ucznia nauki w szkole przed jej ukończeniem.
Przyczyny drugoroczności: (wg Cz. Kupisiewicza)
- Zły ogólny stan zdrowia ucznia.
- Przedłużająca się nieobecność w
szkole.
- Niski stopień dojrzałości szkolnej.
- Znaczne trudności w opanowaniu
programu z niektórych przedmiotów wynikające z
zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych lub słuchowo-językowych.
- Negatywny stosunek do nauki - brak motywacji.
- Destrukcyjne zachowania wobec innych uczniów i nauczycieli podczas lekcji.
- Brak należytej opieki nad uczniami
opóźnionymi w nauce ze strony szkoły i rodziców.
Skutki drugoroczności dla ucznia:
- Brak motywacji do dalszej pracy.
- Stłumienie zainteresowania nauką.
- Nieprzyjazny stosunek do otoczenia.
- Powód kompleksów i zaburzeń w zachowaniu się.
- Zahamowanie prawidłowego
dotychczasowego umysłowego rozwoju dziecka.
Specyficzne trudności w uczeniu
się – dyskalkulia.
O specyficznych trudnościach w nauce mówimy, gdy niepowodzenia szkolne dotyczą tylko niektórych zakresów uczenia się i występują jednocześnie z conajmniej przeciętną inteligencją, a niejednokrotnie nawet wysoką sprawnością intelektualną oraz psychomotoryczną i właściwą opieką wychowawczą i dydaktyczną.
Gdy mają one charakter wybiórczy i przejawiają się niepowodzeniami w opanowaniu umiejętności pisania i czytania, mówimy o dysleksji rozwojowej. W wypadku specyficznych trudności w uczeniu się matematyki (głównie arytmetyki) można używać terminu dyskalkulia. Czasem występują one jednocześnie, kiedy indziej mają charakter izolowany, ograniczony do jednej umiejętności. Gdy dysleksja i dyskalkulia występują razem, są przyczyną poważnych niepowodzeń szkolnych, bo objawiających się w zakresie kilku przedmiotów równocześnie.
Specyficzne trudności w uczeniu się nie sprowadzają się do problemów z opanowaniem szkolnego materiału nauczania. Można je obserwować w zdobywaniu różnych umiejętności, które są potrzebne w życiu codziennym.
Kolejno mogą pojawić się problemy, na przykład: z czytaniem nut, z uczeniem się układów tanecznych lub sekwencji ruchowych podczas zajęć sportowych (rzucanie piłką do celu), z utrzymywaniem równowagi podczas jazdy na wrotkach, deskorolce, snowboardzie, uprawianiem windsurfingu, z opanowaniem znaków drogowych, kierunków przestrzennych oraz z prowadzeniem samochodu itp.
Problem dysleksji i dyskalkulii jest coraz częściej opisywany przez psychologów i pedagogów jako przyczyna niepowodzeń szkolnych dzieci i młodzieży
Dyskalkulia to trudności z
opanowaniem rachunków symbolicznych i liczbowych, zapamiętaniem tabliczki
mnożenia, poprawnym zapisywaniem liczb i działań arytmetycznych, przestawianie
kolejności cyfr, zwierciadlane ich zapisywanie lub od prawej do lewej, trudności
w zapisie nierówności oraz w geometrii.
Podstawowe formy dyskalkulii rozwojowej; (w/g M. Bogdanowicz).
- Dyskalkulia werbalna - przejawia
się zaburzeniami umiejętności słownego opisywania zależności matematycznych,
takich jak oznaczanie ilości i kolejności przedmiotów, symboli działań i dokonań
matematycznych, np.: brak zdolności utożsamiania ilości z odpowiadającą jej
liczbą, chociaż uczeń jest zdolny policzyć przedmioty.
- Dyskalkulia praktognostyczna - wiąże się z zaburzeniami manipulacji
matematycznych (liczenie przedmiotów oraz porównywanie wielkości). Uczeń nie
jest w stanie ułożyć patyczków czy kostek wg ich wielkości, a nawet wskazać,
który z tych patyczków jest grubszy, cieńszy czy ma taki sam wymiar).
- Dyskalkulia leksykalna -związana jest z nieumiejętnością czytania symboli
matematycznych: cyfr, liczb, znaków działań. W lżejszych przypadkach uczeń nie
umie czytać liczb, ułamków, kwadratów, pierwiastków itd.
- Dyskalkulia graficzna - jest to niezdolność zapisywania symboli
matematycznych, często objawiająca się również dysgrafią i dysleksją liter.
Uczeń nie jest w stanie napisać dyktowanych matematycznych nazw, a nawet ich
skopiować
- Dyskalkulia ideognostyczna - to przede wszystkim niezdolność zrozumienia
działań matematycznych oraz wykonania obliczeń w pamięci. Często uczeń jest w
stanie przepisywać liczby, ale nie rozumie, co przeczytał czy napisał.
- Dyskalkulia operacyjna -to bezpośrednie zaburzenie wykonywania działań matematycznych. Typowym przykładem jest zamienianie ich, np. wykonanie mnożenia czy odejmowania zamiast dzielenia. Ten typ dyskalkulii jest najtrudniejszy, ponieważ wymaga ciągłego obserwowania czynności wykonywanych przez osobę badaną.
Ważne jest wczesne rozpoznanie problemu (diagnoza) u dziecka przez nauczyciela, pedagoga, rodzica. Wczesne rozpoczęcie terapii która będzie miała na celu nie tylko wyeliminowanie problemu ale przedewszystkim uświadomienie uczniowi, że powinien rozwijać swoje zainteresowania i odkrywać umiejętności, w których czuje się dobry i które sprawiają mu satysfakcję. Wszystkie te zabiegi mają na celu niedopuszczenie do zaistnienia u ucznia jakiejkolwiek fazy niepowodzeń szkolnych.
W obecnym czasie mamy dostęp do nowoczesnych form diagnozowania problemów w nauce. Jesteśmy w stanie szybko zauważyć problem i postawić prawidłową diagnozę, bo przecież prawidłowa diagnoza jest podstawą do właściwej pracy z uczniem u którego dany problem zaistniał.
autor: Dawid
Góral
Bibliografia:
1. M. Bogdanowicz, A. Adryjanek -
Uczeń z dysleksja w szkole. Trudne sytuacje w
gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej.
2. E. Gruszczyk-Kolczyńska - Dzieci
ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się
matematyki.
3. Cz. Kupisiewicz - Niepowodzenia dydaktyczne. Przyczyny i niektóre środki zaradcze.
4. Cz. Kulisiewicz - Podstawy
dydaktyki ogólne.
5. J. Konopnicki - Powodzenia i niepowodzenia szkolne.
6. W. Okoń - Słownik pedagogiczny.
7. Z. Włodarski - Psychologia wychowawcza.