-
Pojęcie procesu rewalidacji, uwarunkowania efektywności
jego przebiegu
-
1.
Kierunki, zasady i formy procesu rewalidacji
-
2.
Drogi oddziaływań rewalidacyjnych
-
3.
Metody działalności rewalidacyjnej
-
POJĘCIE REWALIDACJI
-
Ograniczenia możliwości poznawczych powodują utrudnienie procesów
poznawczych i wychowawczych, a tym samym wymagają stosowania specjalnych
metod dydaktycznych i wychowawczych.
-
Upośledzenia
powodujące trudności poznawcze są bardzo różne: są dzieci, które nie
mogą odbierać określonych informacji (np. akustycznych) albo mają
trudności z rozumieniem i przyswajaniem informacji (np. dzieci z
niedorozwojem umysłowym) i dzieci, które nie chcą lub opornie przyjmują
treści kształcące (np. dzieci niedostosowane społecznie). Dlatego
metody i środki, a także cele kształcenia muszą być dostosowane do
zasadniczych trudności poznawczych i wychowawczych dzieci i uwarunkowane
ich indywidualnymi właściwościami. Dla poszczególnych rodzajów
upośledzeń istnieją oddzielne metodyki nauczania i wychowania (np.
proces nauczania dzieci niewidomych musi być oparty na innych
założeniach dydaktycznych niż proces nauczania głuchych). Podstawowe
cele kształcenia są takie same - niezależnie od rodzaju upośledzenia -
chodzi o optymalny rozwój jednostki i najlepsze przystosowanie do życia
w środowisku normalnym. Z tego wynikają ogólne założenia, ogólne zasady
wychowania specjalnego, które w pedagogice specjalnej określa się jako
zasady rewalidacji.
-
Pojęcie
rewalidacji mieści w sobie pojęcie dążenia do przywrócenia
zdrowia -osobnikom pozbawionym go w jednym lub wielu tych zakresach.
Przywrócenie tym dzieciom całkowitego zdrowia, więc całkowita
rewalidacja jest dostępna tylko w stosunku do dzieci przewlekle chorych
(także nie we wszystkich przypadkach).
W stosunku do pozostałych dzieci specjalnych, pojęcie <rewalidacja>
należy rozumieć w znaczeniu przenośnym. Celem wychowania specjalnego
jest przywrócenie im <zdrowia> w dostępnych dla nich zakresach, a w
innych, znalezienie środków kompensacyjnych.
-
REWALIDACJA
[łAC.] – pedagogiczny zespół działań wychowawczych, edukacyjnych i
terapeutycznych mających umożliwić dziecku niepełnosprawnemu pod
względem fizycznym lub psychicznym jak najpełniejszy rozwój i
przystosowanie do życia w normalnym środowisku.
-
Rewalidację można więc ogólnie określić
jako wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do
najpełniejszego ich rozwoju.
-
KIERUNKI DZIAŁANIA REWALIDACYJNEGO
-
1.
maksymalne rozwijanie tych sił
biologicznych, zadatków i cech, które są najmniej uszkodzone,
-
2.
wzmacnianie (fortioryzacja) i usprawnianie
uszkodzonych sfer psychicznych lub
fizycznych (na przykład resztki słuchu - przy zastosowaniu protez
słuchowych i wcześnie podjętych ćwiczeniach audiologicznych i
logopedycznych — mogą
-
przyczynić się do usprawnienia i poprawy komunikatywności
jednostki niedosłyszącej ze środowiskiem,
-
3.
wyrównywanie (kompensacja) i
zastępowanie (substytucja) deficytów biologicznych
i rozwojowych. Kompensacja, to zastąpienie jakiegoś braku innym
czynnikiem lub funkcją. (w zakresie rewalidacji kompensacja
jest zasadniczym czynnikiem terapeutyczno-wychowawczym. U dzieci
upośledzonych typowymi przejawami są: poczucie lęku, niepewności,
zniechęcenie. Na tym tle powstają zjawiska agresji lub rezygnacji,
zahamowania i bariery rozwojowe, które mogą być przezwyciężone przez
wzmocnienie w dziecku poczucia wartości, przez stworzenie mu warunków, w
których pozytywnie oceniane są jego postępy, uzyskane w wyniku
zwiększenia aktywności i gotowości do przezwyciężania sytuacji
trudnych).
-
Działanie kompensacyjne zmierza więc w kierunku wyrównania braków przez
rozwój funkcji zastępczych; jego celem jest dążenie do tego, by
upośledzenie w określonej dziedzinie nie spowodowało niedorozwoju całej
osobowości. ,Działanie rewalidacyjne w niektórych przypadkach upośledzeń
polega na zastępowaniu braków innymi funkcjami: niewidomy „widzi" druk
wypukły dotykiem, brak wzroku zastępuje dotyk, słuch i inne doznania
percepcyjne. Działanie takie nazywamy działaniem substytucyjnym.
-
W stosunku do
każdego rodzaju upośledzenia, działania wzmacniające, usprawniające,
kompensacyjne i substytucyjne są inne, muszą one być dostosowane do
potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka.
-
-
W każdym
przypadku rewalidacja musi być oparta na:
-
l.
Poznaniu każdej jednostki i warunków jej rozwoju, historii jej życia, na
poznaniu charakteru i stopnia kalectwa (upośledzenia) oraz związanych z
tym czynników etiologicznych.
-
2.
Uwzględnieniu w metodzie pracy typu układu nerwowego.
-
3.
Zorientowaniu się w zahamowanych przez upośledzenie potrzebach.
-
4.
Zorientowaniu się w charakterze oddziaływania środowiska na daną
jednostkę upośledzoną
-
5.
Jak najszerszym uwzględnieniu czynników podnoszących próg tolerancji na
frustrację.
-
6.
Zastosowaniu warunków kształtujących nowe motywacje.
-
7.
Dostosowaniu pracy do sił i możliwości jednostki.
-
8.
Stosowaniu w całej pełni metod kompensacyjnych,
korygujących, usprawniających i dynamizujących.
-
-
ZASADY PROCESU
REWALIDACJI
-
-
1. Zasada akceptacji.
Zgodnie z nią dziecko upośledzone jest akceptowane jako dziecko, które
ma inne potrzeby oraz prawo do szczególnej opieki i pomocy. Akceptuje
się dziecko upośledzone, nie jako dziecko „specjalne”, dziecko z
„marginesu społecznego", ale jako dziecko, które obarczone jest
większymi trudnościami rozwojowymi. Szkoła i społeczeństwo zobowiązane
są do wspierania takiego dziecka w rozwoju, a wymagania dostosować do
sił i możliwości wychowanka.
-
2. Zasada pomocy
– mówi, że każde dziecko ma prawo do pomocy w procesie rozwoju (
szczególnie jeżeli chodzi o dzieci upośledzone, które nie są zdolne do
osiągania pełni rozwoju bez pomocy specjalnej).
-
Zasada ta ma przede wszystkim na celu pomóc
dziecku w aktywizacji jego sił biologicznych, w usamodzielnieniu go, w
przezwyciężeniu trudności rozwojowych oraz trudności wynikających z
upośledzenia. Jest ona ukierunkowana także na kształtowanie właściwej
atmosfery i odpowiednich warunków wychowawczych w środowisku.
-
3. Zasada
indywidualizacji.
Zasadę tę należy rozpatrywać w dwu różnych aspektach:
a) jako zasadę
dydaktyczną zmierzającą do dostosowywania procesu nauczania
-
do indywidualnych
właściwości dziecka (zasada ortodydaktyki),
b)
jako zasadę mającą na uwadze indywidualny cel kształcenia.
-
Według tej
zasady jednostka upośledzona ma prawo do rozwoju w zależności od
swoistych warunków psychofizycznych. Zakłada ona możliwości optymalnego
rozwoju jednostki upośledzonej. Z zasady tej wynika konieczność
dostosowania treści kształcących, metod, środków i organizacji
nauczania do możliwości indywidualnych.
-
Mamy różne
rodzaje upośledzenia, a tym samym różne możliwości rozwojowe, dlatego
nie można ustalać schematycznych celów wychowania, trzeba natomiast
uwzględniać indywidualne warunki dziecka. Dlatego zasada
indywidualizacji ma w rewalidacji szczególne znaczenie. \
-
4. Zasada terapii
pedagogicznej.
Terapia pedagogiczna wspiera działania terapeutyczne lekarza lub
współdziała z psychoterapeutą, ale także jest terapią prowadzoną
niezależnie od innych form leczniczych. Najczęściej stosowana jest w
przypadkach zaburzeń funkcjonalnych, na tle dewiacji środowiskowych
i niepowodzeń szkolnych, które szczególnie ostro występują u dzieci z
lekkim niedorozwojem intelektualnym (skierowanych do szkoły specjalnej
po dłuższym pobycie w szkole normalnej) i u dzieci z różnymi przejawami
niedostosowania społecznego.
-
Terapia
pedagogiczna realizowana jest z reguły w 3 fazach:
-
a)
przygotowawczej, zmierzającej do ustalenia na podstawie badań
anamnestycznych osobniczych i środowiskowych możliwie dokładnej diagnozy
trudności wychowawczych;
-
b)
oddziaływania na środowisko wychowawcze drogą poradnictwa (udzielanego
rodzicom i opiekunom dziecka), zmierzającego do korekty i polepszenia
sytuacji wychowawczej, w której dziecko przebywa;
-
c)
stosowania środków terapeutycznych przez odpowiednią organizację pracy w
grupie wychowawczej, rozmowy indywidualne, terapię zabawową.
-
5. Zasada współpracy z
rodziną.
Rodzina, w której jest dziecko upośledzone, obarczona jest większym niż
normalnie ciężarem materialnym i moralnym. Konieczność zaopiekowania się
dzieckiem ogranicza możliwości zarobkowej pracy zawodowej, ponadto
dziecko nie spełnia nadziei rodziców, a złe często prognozy rozwoju
wpływają źle na atmosferę rodzinną. Rodzice potrzebują więc pomocy ze
strony szkoły, a przede wszystkim porady dotyczącej sposobu postępowania
z dzieckiem „specjalnej troski". Nauczyciel przez kontakt z rodziną ma
możliwość dokładniejszego poznania czynników etiologicznych
upośledzenia, a więc lepszego dostosowania metod rewalidacji do potrzeb
dziecka. Ukierunkowanie i uzgodnienie postępowania rodziców z
działalnością szkoły zapewni większą efektywność pracy pedagogicznej
szkoły.
-
Najlepiej aby
współdziałanie nauczyciela z rodziną zaczęło się jak najwcześniej, a nie
dopiero wtedy, gdy dziecko zostaje przyjęte do szkoły. Błędy
wychowawcze popełniane są zwłaszcza w okresie, w którym rodzice nie są
jeszcze dobrze zorientowani w potrzebach dziecka. Często rodzice sądzą,
że upośledzenie przekreśla możliwości pomyślnego rozwoju, a więc nie
podejmują starań o kształcenie dziecka, z którego i tak „nic nie
będzie".
-
Wstępne
oddziaływanie rewalidatora
-
Wstępne
oddziaływanie rewalidatora to przede wszystkim doprowadzenie danej
jednostki do nawiązania z nim i z otoczeniem (zakładem, szkołą czy innym
miejscem, w którym przebiega proces rewalidacyjny) pozytywnego
osobistego kontaktu. Chodzi o to, żeby dana jednostka poczuła się dobrze
pod względem fizycznym i psychicznym, żeby wszystko, co ją otacza, np.
dom, jego wyposażenie i otoczenie, było ładne i odpowiadało potrzebom
estetycznym dziecka oraz powodowało przyjazne odnoszenie się personelu,
zwłaszcza żeby sam rewalidator obudził w niej uczucie ufności i
sympatii.
-
Do
czynności przygotowawczych akcji rewalidacyjnej należy wstępne
organizowanie sytuacji wychowawczo-terapeutycznej, które byłoby
normowaniem aktualnych zaburzeń nerwowych i emocjonalnych wychowanka.
Nauczyciel prowadzący lekcję powinien codziennie poświecić półgodzinny
lub dłuższy okres na to, żeby dzieciom ułatwić przejście z atmosfery
domowej do szkolnej. W tym celu stwarza sytuację wzajemnego
informowania się o tym, co dzieci przeżywały w domu. Inicjuje rozmowę
o tym, co dzieci widziały w drodze do szkoły, jakie poczyniły
spostrzeżenia o pogodzie, porze roku, co jednoczy dzieci z sobą i z
nauczycielem, który też swoje wrażenia opowiada i powoli naprowadza
dzieci na tory skupienia uwagi, wysiłku pamięci, wysnuwania wniosków.
-
Część druga
zajęć szkolnych, to rytmika lub zabawy rytmiczne, które normują rytm
wewnętrzny dzieci i w odpowiedni sposób doprowadzają je do uciszenia się
wewnętrznego. Początek właściwych zajęć stanowi rozmowa nauczyciela z
dziećmi mająca charakter wspólnego planowania zajęć na dzień dzisiejszy.
Bardzo ważne jest stwarzanie sytuacji bezpośrednich, bliskich,
osobistych kontaktów.
-
„Drogi
oddziaływań rewalidacyjnych" w ujęciu M. Grzegorzewskiej
-
-
Grzegorzewska
stwierdziła, że to, co wychowankom pedagogiki specjalnej w sposób
zasadniczy stoi na przeszkodzie do osiągnięcia tzw. normy
psychospołecznej (biologiczna jest w rękach medycyny), można
sprowadzić do przeszkód powstałych zarówno na skutek strukturalnych
bądź funkcjonalnych odchyleń od normy (zaburzeń w funkcjonowaniu układów
i narządów), a więc z powodu tzw. przyczyn pierwotnych, jak i wtórnych
ich konsekwencji biopsycho-społecznych. Są to więc:
-
1.
Braki w zakresie otrzymywanych (i odbieranych) bodźców w dostatecznym
ilościowo i jakościowo materiale emocjonalno-poznawczym, co wymaga
różnego typu kompensacji tych braków;
-
2.
Braki związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem różnych układów (przede
wszystkim układu nerwowego i hormonalnego), narządów sensorycznych oraz
ruchu, mowy itd., co z kolei pociąga za sobą konieczność korygowania
tych dewiacji, zaburzeń bądź deformacji;
-
3.
Funkcjonowanie układów czy narządów nie musi być wadliwe, ale może być
niedoćwiczone, co powoduje konieczność ich usprawnienia.
-
4.
Braki wymienione w punktach l, 2 i 3 wymagają rozbudzania dostępnego
danej jednostce pozytywnego napędu motywacyjnego (zwłaszcza
uświadomionego), co na płaszczyźnie pedagogicznej musi się łączyć ze
wzbudzaniem dynamizmu rewalidacyjnego.
-
-
1.
Oddziaływania rewalidacyjne o charakterze kompensacyjnym
-
Mamy kompensację samorzutną o
charakterze samoregulacyjnego, ho-meostatycznego oddziaływania
wyrównawczego procesów wewnętrznych. Przykładem tej kompensacji jest
wyrównywanie zmniejszonej chorobowej działalności pewnego hormonu przez
kompensacyjną nadczynność innego.
-
Rodzajem
kompensacji o pośrednim charakterze działania zastępczego
(kompensacyjnego), autonomicznie połączonego już ze świadomym wysiłkiem
uszkodzonego człowieka, jest np. wykorzystywanie przez głuchego czy
niewidomego działalności percepcyjnej analizatorów nie tkniętych
kalectwem;
-
Inny jeszcze
rodzaj kompensacji ma charakter raczej zewnątrzpochodny, behawioralny.
Rozróżniamy tu dwa zjawiska kompensacyjne:
-
l.
występujące samorzutnie i dokonywane przez jednostkę świadomie ( np.
szukanie przez jedynaka towarzystwa dzieci czy zwierząt bądź sytuacji
czy zajęć kompensujących brak pożądanych czynności, wrażeń )
-
2.
zorganizowane przez rewalidatora w celową akcję do której należą:
-
a)
otoczenie właściwą opieką kompensacyjnych
samosterowanych procesów
-
organizmu,
-
b)
planowe stworzenie lub udostępnienie
jednostce odchylonej od normy takich warunków (czynności, sytuacji), aby
mogła swoje fizyczne czy psychiczne braki zastąpić czymś, co ma dla
niej mniej więcej równoważne znaczenie i co ją doprowadzi do wyrównania
zachwiań równowagi wewnętrznej, oraz pozwoli integrować swoją
osobowość, znieść poczucie „inności", wyrażać siebie i czuć się
partnerem równym ludziom zdrowym. Kompensację
musimy rozpatrywać, tak jak wszystkie czynności naprawcze,
-
z punktu
widzenia potrzeb danego osobnika:
-
a)
biologicznych,
-
b)
psychicznych
c) społecznych i roli, jaką pełnić musi rewalidator.
-
Ad a).
Kompensacja czysto biologiczna należy do akcji automatycznych
mechanizmów obronnych (np. kompensowanie przez wzmożenie działalności
pewnych narządów przy zmniejszonej działalności innych). Rewalidator
musi stwarzać w porozumieniu z lekarzem możliwie korzystne warunki
zewnętrzne
i psychiczne dla podtrzymania akcji tych automatycznych samosterowanych
mechanizmów kompensacyjnych.
-
Ad b).
Kompensacja biologiczno-psychiczna, jaką jest np. tzw.
zastępstwo zmysłów u ludzi z brakami sensorycznymi, wymaga powstania u
osoby upośledzonej świadomej i umiejętnej współpracy pedagoga
specjalnego, stwarzającego wychowankowi bogate warunki zewnętrzne do
wielostronnego, sprawnego odbierania informacji za pomocą pozostałych,
nie tkniętych uszkodzeniem lub zaburzonych aparatów percepcyjnych. Jest
to proces psychiczny z zakresu zjawisk kompensacyjnych, typowy dla
całkowicie niewidomych lub całkowicie głuchych oraz głuchoniewidomych.
Przykładem takich oddziaływań kompensacyjnych w zakresie tzw. zastępstwa
zmysłów jest uczenie głuchego czytania z ust, niewidomego — czytania
alfabetem Braille'a, oraz tłumaczenie sobie skali barw za pomocą skali
dźwięków.
-
Ad c).
Kompensacja psychospołeczna polega na tym, żeby przez właściwe
zorganizowanie grupy dać możność wybicia się jednostce nie docenionej
przez towarzyszy z racji jej fizycznych braków, psychicznej nieudolności
czy zahamowań — przez wykazanie jej sprawności w jakiejś mocnej dla
niej, a nie zauważonej przez grupę sferze działań, ocenianych przez nią
jako ważne.
-
-
NADKOMPENSACJA
-
Występuje
wtedy, kiedy ktoś stara się zaprzeczyć swojej słabości, próbując wybić
się w tej dziedzinie, w której jest najsłabszy. Słabość zatem działa
jako bodziec do wybitnych osiągnięć.
-
Przykład takiej nadkompensacji może być
chłopiec bez obu rąk, który posługując się ustami, grał w ping-ponga z
Chińczykiem, mistrzem tej gry w jego kraju. Wynik gry był remisowy.
Trzeba jednak zastrzec, że taka nadkompensacja, choć czasem może
doprowadzić do akceptacji kalectwa, nie zawsze jest bezpiecznym
zabiegiem, gdyż powoduje raczej rozwinięcie się jednokierunkowej ambicji
wyróżniania się, a nie realnego dążenia do ogólnego zwycięstwa nad swym
kalectwem przez jego pozytywną, twórczą akceptację, do jakiej dążymy.
-
Istnieje jeszcze jeden zakres kompensacji, o którą zadbać musi
terapeuta-
-
-wychowawca. Jest to kompensacja o
charakterze technicznym: wózki ortopedyczne, protezy wszelkiego
rodzaju, urządzenie elektroakustyczne dla niedosłyszących, różne inne
urządzenia, jak „książki czytające" dla niewidomych, magnetofony dla
głuchych, którzy słuchając wykładu, nagrywają go, a potem ktoś im go w
taki czy inny sposób udostępnia.
-
Do akcji kompensacyjnej zaliczać
można takie sprawy, jak należyte urządzenie lokalu dla osób kalekich, w
tym ilość dochodzącego światła naturalnego i dobrze rozmieszczonego
sztucznego, różne pomoce w postaci lup i innych urządzeń optycznych,
mających uzupełniać brak dobrego wzroku.
-
2.
Oddziaływania rewalidacyjne o charakterze korektury.
-
Zasadniczym czynnikiem w akcji rewalidacyjnej jest korektura jakiegoś
niesprawnego, nieprawidłowego działania zaburzonej funkcji organicznej
czy psychicznej, czy też psychospołecznej, np. korektura funkcjonowania
narządów artykulacyjnych przy różnych zaburzeniach mowy, korektura
nieprawidłowego chodu u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym lub po
heinemedina, korektura wyrazistości mowy u głuchego.
-
Innym polem
działania w akcji korygowania są niedostatecznie adekwatne wyobrażenia i
pojęcia niewidomych, głuchych, a również upośledzonych umysłowo. To
samo dotyczy korygowania błędnych uwarunkowań oraz nie przystosowanych
czy szkodliwych postaw naszych wychowanków, zwłaszcza zagrożonych
moralnie.
-
U takich osób
należy korygować błędne „obrazy świata" i „obrazy samego siebie", a w
tym: korygować zaniżone czy nadmiernie zawyżone błędne wyobrażenia o
stosunku do siebie innych ludzi.
-
3. Oddziaływania
rewalidacyjne o charakterze usprawniania
-
Akcja usprawniania może dotyczyć
funkcji organicznych, psychicznych i psychospołecznych. Ma ono na
celu usprawnianie funkcji zaburzonych lub właśnie nie zaburzonych,
które muszą te pierwsze (zaburzone lub zupełnie zanikłe) kompensować (
przykładem tego jest np. wzmocnienie mięśni rąk potrzebnych do
posługiwania się wózkiem przy porażeniu nóg; ręce w takim wypadku muszą
uzyskać wysoki stopień sprawności i siły. Sprowadza się to przede
wszystkim do treningu którego racjonalnymi zasadami są :
-
1.
stopniowe dawkowanie obciążenia, które ma za zadanie wzmóc usprawnienie
ogólne lub wybiórcze,
-
2.
indywidualizacja w zakresie treningu,
-
3.
unikanie zmęczenia — zwłaszcza trwałego, )
-
Duże
znaczenie terapeutyczne ma sprawność wszelkich funkcji organizmu.
-
Akt ruchowy
jest warunkiem życia, należy on do potrzeb bezwarunkowych, jest
niezbędnym czynnikiem podstawowych procesów organizmu. Brak ruchu ma
duże znaczenie zwłaszcza przy stanach bezczynności które się powtarzają
o co tak łatwo np. w zakładzie leczniczym, w którym unieruchomiono
dziecko w łóżku. Bezczynność utrudnia prawidłowe funkcjonowanie wyższych
procesów nerwowych, w związku z tym wyzwala źle kontrolowane procesy
emocjonalne. Połączenie bezczynności z nudą hamuje sprawność umysłową,
stąd też nie przemyślane, niesłuszne decyzje np. wariowanie z nudów,
konflikty z otoczeniem albo zachowania antyspołeczne.
-
4 Oddziaływania
rewalidacyjne o charakterze dynamizowania
-
Dzisiejsza psychologia kładzie
nacisk na motywację zachowania się człowieka w pożądanym kierunku, a w
pedagogice specjalnej przejawia się to jako konieczność wysunięcia przez
jednostkę upośledzoną na pierwsze miejsce motywu własnej działalności
dla osiągnięcia zdrowia, normalności, dla włączenia się w normalną
społeczność ludzką. Akcja dynamizowania, wzmaga aktywność upośledzonej
jednostki, jej inicjatywę, twórczość, zapał do pracy, siłę woli w
przezwyciężaniu trudności, a nawet często pasję wprost do walki z nimi.
Wyzwala to własny dynamizm jednostki, wzbogaca go, uwielokrotnia i
prowadzi do podniesienia ogólnego samopoczucia jednostki.
-
-
METODY DZIAŁALNOŚCI REWALIDACYJNEJ
-
-
Szukając
metod rewalidacyjnych obowiązuje nas:
-
l.
Poznanie każdej jednostki na podstawie diagnozy pedagogicznej oraz
diagnozy specjalistów nastawionych na wydobycie tych cech danej
jednostki, które będą przydatne do tworzenia planu rewalidacyjnego. Do
takich elementów diagnozy, koniecznej dla pedagoga specjalnego, należy
podstawowa zasada, że każda jednostka stanowi jedność psychofizyczną.
-
Poznawanie poszczególnych funkcji ma być
zawsze związane z poznaniem pełnej osobowości wychowanka. Do tego
potrzebne są dane dot.: aktualnych warunków rozwoju danej jednostki,
warunków fizycznych, aktualnego poziomu wydolności fizycznej, typu
układu nerwowego, wrażliwości na stres i frustrację, typu reakcji na
stres i frustracje.
-
2.
Drugą zasadą w szukaniu metod jest, że wśród uszkodzonych struktur
funkcjonalnych jednostki diagnoza musi wyodrębnić bardziej i mniej
uszkodzone oraz ukazać współzależność tych uszkodzeń, a również dostrzec
zdrową akcję samoobrony adaptacyjnej, którą trzeba wzmocnić i rozwijać.
-
3.
Trzecią zasadą jest zasada indywidualizacji dostosowującej akcję
rewalidacyjną zarówno do aktualnych możliwości jednostki, jak i do jej
potencjalnych, pożądanych możliwości wymagających wzmocnienia. Odnosi
się to również do aktualnie możliwych i dostępnych form i sytuacji pracy
rewalidacyjnej (np. dziecko zupełnie unieruchomione).
-
4.
Czwartą zasadą jest maksymalne oddanie się nauczyciela-wychowawcy
pracy rewalidacyjnej, jego odpowiedzialność zawodowa i osobista
(właściwe ukształtowanie własnej osobowości jako skutecznego narzędzia
działania).
-
Metody
oparte na teorii uczenia się (warunkowanie)
-
Zjawisko
uczenia stanowi podłoże wszelkich zdobywanych doświadczeń i jest
podstawą wszelkich reakcji biopsychicznych nabywanych w ontogenezie, a
więc
i wszelkich reakcji na oddziaływania pedagogiczne, to wykorzystanie tego
zjawiska jako mechanizmu oddziaływania naprawczego jest podstawową
zasadą rewalidacji. Nawet w tych zakresach, w których zachodzi wypadek
zaburzeń organicznych (których leczenie jest w gestii lekarza), ich
skutki psychospołeczne mogą w pewnym stopniu podlegać prawom uczenia czy
przeuczania.
-
Badacze -
głównie fizjologowie i cybernetycy którzy spojrzeli na organizm jako na
samoregulujący się układ, oraz ci, którzy widzieli go jako produkt
narastających wpływów całego życia ( szkoła Freuda), nadali
doświadczeniu rangę decydującą w problematyce wpływu doświadczenia na
orientację. Teorie te uzyskały wspólną nazwę — psychoanalitycznych —
i stanowią jeden z dwóch równoległych kierunków w wyjaśnianiu problemu
orientacja — działanie.
Drugi kierunek stanowiły koncepcje wyrosłe z biologii i fizjologii.
Zaliczymy tu koncepcje pawłowowskie, które wykorzystały biologiczną
koncepcję przystosowania. Usiłowano tu badać relacje między określonym
zachowaniem się w danej sytuacji, a doświadczeniem osobnika, z tym, że
doświadczenie to było kontrolowane eksperymentalnie
-
Cała teoria
Pawłowa jest psychologiczna w tym sensie, że dotyczy koncepcji
regulacyjnych funkcji mózgu, dokładniejszych zmian w jego czynnościach
regulacyjnych, które są uwarunkowane uczeniem się.
-
Teoria
wszelkiego uczenia się poprzez doświadczenie powstała pod wpływem
zarówno psychoanalityków, jak i szkoły Pawłowa.
-
Metody te oparte są, na tzw. klasycznym
warunkowaniu odkrytym przez Pawłowa i na warunkowaniu instrumentalnym,
wprowadzonym z jednej strony przez jego uczniów (Konorski, Miller), z
drugiej przez psychologów amerykańskich (Skinnera, Thorndike'a ), którzy
zastosowali tego typu warunkowania, które nazwali instrumentalnym,
prawidłowości ustalone przez Pawłowa (ćwiczenie, tzn. powtarzanie,
wzmacnianie, wygaszanie, różnicowanie i generalizacja).
-
Te dwa rodzaje
warunkowań zasadniczo różnią się tym, że w warunkowaniu klasycznym
przed pożądaną reakcją występuje bodziec, który ma wartość bodźca
bezwarunkowego, i wtedy następuje uwarunkowanie tych połączeń
instrumentalnych. Instrumentator czeka na pożądane zachowanie i przez
procedurę wzmacniania lub wygaszania utrwala ją lub usuwa. Różnica ta
odnosi się do sposobu wiązania bodźców bezwarunkowych z warunkowymi, a
nie do samego zjawiska.
-
Ze względów
pedagogicznych łatwiejsze jest, stosowanie warunkowania
instrumentalnego, ponieważ stosując je uczymy kogoś, że gdy tak czy
inaczej się zachowa, zostanie za to nagrodzony (co wywołuje wzmocnienie)
czymś, co ma dla niego wartość, albo ukarany przez pojawienie się
sytuacji dla niego niemiłej, albo przez nieotrzymanie czegoś
pożądanego, co powoduje wygaszanie takiej bądź innej niepożądanej dla
wychowawcy reakcji.
-
Ten prosty
schemat mieści się zresztą także w warunkowaniu klasycznym, tylko w
prostszej formie narzuconej przez warunki laboratoryjne.
-
Na
metodach opartych na teorii uczenia się opiera się problematyka
systematycznego postępowania rewalidacyjnego w ramach podstawowych
czterech dróg rewalidacyjnych, czyli zbiór reguł postępowania. Wchodzą
tu w grę przede wszystkim (jak i w pedagogice ogólnej) te metody, które
dotyczą pojęcia „uczenia się", rozumianego jako modyfikacja zachowań w
wyniku uprzedniego doświadczenia. Zbiór reguł postępowania
rewalidacyjnego obejmuje podstawowe prawa tych oddziaływań
przez warunkowanie, powtarzanie utrwalające, związek między bodźcem
warunkowym i bezwarunkowym, generalizację (wywoływanie reakcji nie tylko
przez dany bodziec, ale pokrewne mu), wygaszanie reakcji warunkowej
przy zaprzestaniu jej wzmacniania, różnicowanie (to znaczy wygaszanie
pewnych podobnych reakcji), z pozostawieniem tylko reakcji pożądanej
(ze względu na cel danego zadania).
-
Zastosowanie ma
też pawłowowskie prawo ,,wzmocnienia II stopnia", które polega na tym,
że otrzymanie bodźca sygnalizującego oraz powiązanie go z bodźcem
obojętnym lub zachowaniem uprzednio już utrwalonym wystarcza do uczenia
się nowych reakcji instrumentalnych. Występuje tu również prawo
przekształcania już utrwalonych, niezgodnych z planem rewalidacyjnym
połączeń warunkowanych, spowodowanych przez:
-
a)
wygaszanie odruchu warunkowego,
-
b)
przeuczanie (zastępowanie tych powiązań czasowych innymi, prowadzącymi
do zaspokojenia tej samej potrzeby),
-
c)
przekształcanie powiązań warunkowych przez łączenie ich z bodźcem
antagonistycznym,
-
Metody instrumentalne
-
Metoda instrumentalna oparta jest na
warunkowaniu instrumentalnym. Podstawową zasadą tej metody jest oparcie
się na wzmacnianiu (w znaczeniu warunkowania klasycznego, tzn.
doprowadzania do pewnych czynności lub do ich zahamowania wywołanego
ustaniem wzmocnienia). Czynność pedagoga polega w tej
metodzie przede wszystkim na dobrym poznaniu samorzutnie powtarzającej
się reakcji danego dziecka na bodźce pewnego typu dostarczane mu przez
pedagoga
(np. szereg zabawek czy czynności do wyboru), co daje możność
zorientowania się w jego preferencjach i niechęciach. Da to możność
ustalenia listy tych bodźców, które dla danego dziecka stanowią
wzmocnienie dodatnie, np. pochwała, nagroda materialna lub jakieś inne
miłe dla niego zdarzenie (np. pozwolenie na połączenie się z grupą,
która wykonuje ciekawe zajęcia). Poznanie tych preferencji pozwala na
organizowanie tych „zdarzeń bodźcowych", które wywołują pożądane
(zaplanowane także przez rewalidatora) zachowanie. Ta technika została
nazwana „dobieraniem zdarzeń następujących", w których ustala się
hierarchię następstw, np. jeżeli dziecko wykazuje skłonność np. do
zachowań zbyt głośnych, trzeba mu dostarczyć jakichś wzmocnień,
stanowiących zachętę do pracy w skupieniu czy gromadnym wykonywaniu
ciekawych zadań. Za dobre ich wykonanie dziecko jest nagradzane albo
bezpośrednimi — dla niego ważnymi — wzmocnieniami, albo wtórnymi (w
postaci np. żetonów, które może wymienić na czynniki wzmacniające).
Podstawową zasadą jest konieczność stosowania wzmacniania ciągłego. Dla
zweryfikowania, czy pożądana zmiana została wywołana przez akcję
wzmocnienia, rewalidator na jakiś czas cofa wzmacnianie. Jeśli zaś okaże
się, że zachowanie powróciło do poprzedniego niepożądanego stanu,
wskazuje to na to, że rewalidator dobrał właściwe dla tego dziecka
wzmacnianie.
-
Metoda
instrumentalna jest stosowana zarówno do dzieci normalnych, jak i do
wszelkiego typu dzieci odchylonych od normy. Wymaga to jednak
indywidualnego doboru wzmocnień i wygaszeń , a zwłaszcza gdy chodzi o
dzieci u których wtórnym upośledzeniem są nerwicowe mechanizmy
obronne. Pedagog specjalny sięga wówczas częściej po metody stosowane
przez psychoterapeutów np. metody psycholingwistyczne, które w
zakresie nauczania czytania polegają na tym, że najpierw dziecko uczy
się techniki czy mechanicznego zestawiania dźwięków bez sensu, dopiero
potem, gdy artykulacja tych dźwięków staje się automatyczna, wprowadza
się do sylab nie mających sensu takie, które ten sens posiadają.
Tę metodę łączą czasem z metodą autoinstrukcyjną, która polega na
tym, że za pomocą magnetofonu nadaje się dziecku listę słów, które ma
przed sobą dotąd, dopóki nie nauczy się jej czytać, co może sprawdzić
samo za pomocą tejże aparatury. Materiał musi być zestawiony
systematycznie i indywidualnie dostępny dla dziecka.
-
Metody typu
psychoterapeutycznego
-
Proces
psychoterapeutyczny jak podkreśla Kępiński nie jest procesem
wychowawczym. Nie chodzi w nim o to, by chorego oduczyć złych
(chorobliwych) form zachowania, a nauczyć prawidłowych (zdrowych). Można
w ten sposób wychować pacjenta, nagradzając dobre, a ganić złe jego
decyzje. Metodę tę, opartą na warunkowaniu, stosują niektórzy
psychiatrzy. Podstawowym zadaniem psychoterapeutów wszystkich odłamów (a
zwłaszcza psychoanalityków) jest przede wszystkim — jak pisze Kępiński —
„wydobycie stłumionych struktur czynnościowych w procesie
psychoterapii, doprowadzenie do ich akceptowania przez pacjenta, co
zmniejsza ładunek emocjonalny związany z ich stłumieniem. Chory staje
się dzięki temu swobodniejszy w podejmowaniu decyzji, nie robi
wszystkiego na siłę. Psychiatra ma za zadanie wprowadzenie pacjenta do
normalnego życia z możliwie pełną akceptacją siebie i zdolnością
decyzji, pedagogowi specjalnemu zaś chodzi o to, by te cząstkowe —
według niego — zadania włączyć w naczelne: budowę osobowości.
Psychiatra powinien zdawać sobie sprawę, że nie potrafi zmienić natury
człowieka ani jego warunków życiowych. Jedyne powinien współczuć
choremu w sensie wczucia się w jego przeżycia i w znaczeniu
racjonalnego ich uporządkowania. Uporządkowanie jest sprawą istotną nie
tylko dla poznania chorego, ale też dla procesu terapeutycznego.
-
Przez wiele lat powstawały różne
szkoły psycho-terapeutyczne, w których psychoanalitycy stosowali różne
formy terapii, bardzo często korzystające z form proponowanych przez
szkołę pawłowowską, oraz wychodzące z teorii Freuda.
-
S.
Kratochwil określa psychoterapię jako leczenie środowiskowe, czyli
stwarzanie środowiska terapeutycznego dostosowanego do potrzeb
leczniczych pacjenta. Psychoterapia jest to zamierzone korygowanie
zaburzeń czynności organizmu środkami psychologicznymi. Zaburzenia te
mogą dotyczyć procesów psychicznych i osobowości lub procesów
somatycznych i funkcji narządów.
-
Kratochwil wymienia dwa podstawowe cele psychoterapii:
-
l. usunięcie
objawów chorobowych (np. przywrócenie zdolności do pracy, do
nawiązywania kontaktu ),
-
2.
reorganizacja, restrukturalizacja czy integracja osobowości pacjenta (
podejmowanie prób korektury nastawień, pomoc przy osiąganiu dojrzałości
psychicznej, umiejętności realizacji zaplanowanych celów)
-
-
Do metod psychoterapeutycznych należą ,
wymieniane jako najważniejsze i wspólne różnym szkołom
psychoterapeutycznym: odreagowywanie, odsugerowywanie, przeuczanie,
odhamowywanie, derefleksja, dążenie do zaprzestania niepożądanych
rozważań, reorientacja (dążenie do zmiany poglądów), korektura
nastawień, restrukturalizacja osobowości, „terapia podtrzymująca".
-
Najbliższą
metodom pedagogiki specjalnej jest metoda psychoterapii zapoczątkowana
przez Pawłowa, oparta na prawach warunkowania, nazywana „terapią
odruchowo-warunkową".
-
Pawłowowskie
zasady terapii — to: l. stosowanie odpoczynku albo treningu lub
odpowiednich leków dla odnowienia siły, 2. działanie poprzez długotrwały
sen dla uzyskania hamowania ochronnego w sytuacji wyczerpania
organizmu, 3. wytwarzanie nowych związków warunkowych lub wygaszanie
niekorzystnych utrwalonych uprzednio (tu występują obok perseweracji i
ćwiczeń oddziaływania sugestywne łącznie z hipnozą), 4. budzenie silnych
zainteresowań (a więc pobudzeń kory), które tworzą indukcję ujemną w
korowych sferach niewłaściwie pobudzonych.
-
-
Najważniejszą i najszerzej obejmującą problematykę rewalidacji jest
terapia C. R. Rogersa, zwana terapią skoncentrowania się na pacjencie
oraz wspólne przeżywanie z nim reakcji — z początku stojąc całkowicie na
stanowisku pacjenta (przyjmując jego „układ odniesienia"), potem —
stopniowo — starając się je zmieniać na korzystniejsze dla niego i jego
otoczenia, wpływając na samooceny pacjenta na płaszczyźnie przyjętych
przez niego nowych hierarchii wartości. Terapia ta ma duże znaczenie
zwłaszcza w sytuacji, kiedy staramy się o znalezienie drogi do
zaakceptowania przez kalekę jego upośledzenia.
-
-
Inne
techniki o charakterze rewalidacyjnych oddziaływań
psychoterapeutycznych to terapia rozładowująca, stosująca zasadę
„nawiązywania więzi".
-
Jest ona
stosowana indywidualnie i grupowo zgodnie z zasadą
psychoterapeutycznego podejścia na zasadzie kontaktów słownych, co
różni się od tych metod pedagogicznych, które kładą specjalny nacisk na
oddziaływanie stworzonego przez siebie ,,środowiska pedagogicznego".
-
-
W
stosunku do dzieci stosuje się różne formy terapii rozrywkowej,
pozwalającej na wyrażanie siebie przez dziecko ( terapie te stosujemy
najczęściej w czasie zabawy dziecka ). U dorosłych stosuje się
najczęściej terapeutyczną technikę psychodramy, pozwalającą rozładować
nagromadzone i ukryte emocje, uważając jednak, aby taki wybuch emocji
nie wywołał lęku i poczucia winy.
-
Jeszcze
inna forma terapii to terapia ustosunkowująca się.
Ten typ terapii polega na
stworzeniu bliskiego, serdecznego, przyjacielskiego stosunku między
dzieckiem a terapeutą. Dziecko przywiązując się do niego chce postępować
tak, aby to było dla terapeuty miłe i w ten sposób zmieniają się
korzystnie jego postawy wobec siebie i innych.
-
Terapia
interpretująca, która polega na przekazaniu dziecku tego, co dostrzega
w nim terapeuta. Jest to ujmowanie konfliktów pacjenta w słowa, aby
pomóc mu je rozwiązać. Pozwala to pacjentowi uświadomić sobie, że i inni
mają podobne trudności.
-
Jeszcze inną jest terapia
wygaszania reakcji chorobowej – ma ona za zadanie wytworzenie
akceptowanych i przystosowawczych reakcji na bodźce, które uprzednio
wywoływały symptomy chorobowe. W zakresie tej terapii wchodzą
następujące techniki : bezpośrednie, stopniowe przyuczanie w realnej
sytuacji życiowej, stopniowe wygaszanie reakcji chorobowej, np. lęku,
odczulanie, łagodzenie reakcji na bodźce lękotwórcze, warunkowanie
pozytywne.
-
W ramach
psychiatrii rozwija się także tzw, terapia grupowa, w której pacjenci
wzajemnie na siebie oddziałują dodatnio. Usiłuje ona działać nie tyle
słowami ( perswazją, nakazami ) ale raczej dąży do stwarzania środowisk
terapeutycznych. Rozszerzona metodą terapii grupowej stosowaną obecnie w
psychiatrii są tzw. drzwi otwartych zakładów psychiatrycznych dla tych
wszystkich chorych psychicznie, których dotąd hospitalizowano latami lub
nawet stale, a więc stwarzanie podstaw tzw. terapii środowiskowej.
-
Metody z wybiórczymi celami
-
1. Terapie różnicujące poziomy wysiłkowe
-
Terapia
ta dzieli się na dwa zasadnicze działy: terapię odciążeniową i terapię
uczynniającą, które dobierane są w sposób elastyczny bardziej lub
mniej trwale w stosunku do danego wychowanka. Dobór ten uzależniony jest
też od stawianych sobie zadań rewalidacyjnych, bliższych czy węższych
bądź obejmujących szersze zakresy. Na przykład nauka szkolna w stosunku
do stanu zdrowia dziecka chorego (ze względu na jego poziom wysiłkowy)
może być potraktowana rozmaicie na różnych poziomach terapii, z tym
zastrzeżeniem, że dziecko, które w ciężkim stanie przerabiało program
terapii rozrywkowej, w miarę uzyskiwania zdrowia osiąga stan
pozwalający mu uczyć się na poziomie terapii zajęciowej, a w dalszym
okresie wyraźnego zdrowienia na poziomie terapii pracą, a więc na
poziomie najwłaściwszym dla nauki szkolnej. Terapię odciążającą
dzielimy na: terapię najniższego poziomu czynnościowego (ciężko
chorzy), terapię zmniejszonych obarczeń, terapię zamiany bodźców
uprzednio obciążających na inne, terapię odciążeniową za pomocą
uchylania przykrych skojarzeń, terapię za pomocą zwalniania
długotrwałych napięć i hamowań wszelkiego typu.
-
W terapii
czynnościowej wyróżniamy następujące działy: terapia ruchowa (celowe
organizowanie ruchu), terapia rozrywkowa (zabawowa), terapia zajęciowa
i terapia pracy.
-
Należy
wspomnieć też o terapii obcowania, którą stosujemy w przypadku bardzo
ciężko chorych, dla których najbardziej potrzebne są bodźce wywołujące
ich możliwie pozytywny stan uczuciowy (np. dzieci umierające).
-
2. Metoda rewalidacji
przez usprawnienie ruchowe
Rewalidacja przez ruch, grę i sport jest charakterystyczna dla
nowoczesnej szkoły aktywnej. Dziecko upośledzone doznaje większego
poczucia bezpieczeństwa, jego zachowania i kontakty zwłaszcza z
terapeutą są bardziej spontaniczne, wytwarzają klimat wzajemnego
zaufania i poszanowania. Stosowanie tej metody prowadzi do usprawniania
gestów i ruchów elementarnych, kształci percepcję. Panowanie nad swoim
ciałem może pomóc w udoskonaleniu codziennych zajęć, jak również w
adaptacji z rówieśnikami. Dostępne formy sportu, które dana jednostka
może uprawiać i doskonalić stwarzają korzystną sytuacje do zwalczania
swego kalectwa i kompensowania jej braków w oczach swoich i w oczach
otoczenia, co poprawia samopoczucie
-
3.Metody
nauczania na odległość
-
Problematyka nauczania na odległość jest niezmiernie ważna dla dzieci
unieruchomionych na stałe, nie mogących uzyskać nauczycieli
dochodzących. Ten ważny problem wymaga podjęcia szczegółowego
opracowania z punktu widzenia potrzeb pedagogiki specjalnej i dobrania
odpowiednich metod nauczania dla tejże grupy osób upośledzonych
-
4. Metody
nauczania na tle edukacji permanentnej
-
Należy zaakcentować wagę
doświadczenia w problematyce pedagogicznej z punktu widzenia
rewalidatora ( regulatora ) jakim jest pedagog specjalny.
-
Regulator ten
reguluje napływ doświadczeń (informacji), a więc: a) normuje je w sensie
ilościowym (zabezpiecza ich nadmiar lub zwiększa i organizuje ich zawsze
pożądaną „różnorodność") oraz b) jakościowym, a więc dostarcza
informacji wyselekcjonowanych ze względu na właściwość i dojrzałość
recepcyjną („przepustowość") kanałów informacyjnych danego podmiotu, a
także ze względu na treści potrzebne do uzyskania obranego
celu.Informacje jako doświadczenie dają się ująć w następujące żądania
dotyczące „regulatora":
-
1. wczesne sięgnięcie po doświadczenia z
możliwie najwcześniejszego okresu, jeśli można — od poczęcia i wzięcie
pod uwagę treści znaczących doświadczeń wieku najpóźniejszego.
-
2. dobór
odpowiednich ilości i jakości zastanych i dostarczanych informacji
(doświadczeń), które się uznaje za korzystne, w szerokim znaczeniu
bio-psycho-społecznym;
3. zadbanie, żeby te otrzymane doświadczenia jednostki były odpowiednio
wykorzystywane;
-
4. sprawianie,
aby te doświadczenia, które uważamy za przystosowawcze pozytywne, były
trwałe, a niekorzystne lub już wykorzystane i niepotrzebne — zostały
wydalone ze świadomości.
-
-
Eedukacja
permanentna, jest nieocenionym sposobem oddziaływania rewalidacyjnego w
stosunku do wszystkich działów pedagogiki, również i specjalnej.
-
Dla pedagoga
specjalnego problem kształcenia ustawicznego ma szczególne znaczenie,
ponieważ trafia w to, co stanowi istotę koncepcji pedagogiki specjalnej
stworzonej przez M. Grzegorzewską.
-
Grzegorzewska
kładła szczególny nacisk na nieopuszczanie wychowanka z chwilą jego
wyjścia spod naszej bezpośredniej opieki i czuwanie nadal nad jego
rozwojem w różnych okolicznościach jego życia. Podkreślała, aby nasza
pomoc była jak najefektywniejsza, trzeba jeszcze w czasie nauczania w
szkole podstawowej właściwie do niej dziecko przystosować, jak również
do samodzielnego samokształcenia wszędzie tam, gdzie poziom jego na to
pozwala.
-
R. Wroczyński
pisząc o edukacji permanentnej, domaga się ,,szkoły otwartej". Jego
zdaniem kształcenie permanentne powinno podsycać całą działalność
pedagogiczną. Dzieci i dorośli powinni stać się centrum i przedmiotem
procesu edukacyjnego. Mają prawo do udziału w określaniu celów, treści i
metod kształcenia. Przygotowywać do edukacji permanentnej to znaczy
również rozwijać umiejętność samokształcenia.
-
-
Metody
samosterowane (tzw. akceptacja kalectwa)
-
Pojęcie
„akceptacja kalectwa” odnosi się głównie do tych jednostek odchylonych
od normy, których uszkodzenia są nieodwracalne — do niewidomych,
głuchych, do jednostek z zaburzeniami narządu ruchu (tzw. kalek), to
znaczy do wszystkich tych, którzy muszą swoje kalectwo uznać za fakt
nieodwracalny i wziąć je za jeden z warunków swego życia, z którym
trzeba się realistycznie liczyć, ale któremu nie można pozwolić nad sobą
zapanować. Tego typu dążenie samowychowawcze nazywamy dążeniem do
czynnej akceptacji swego kalectwa. Rewalidator w tej akcji
autoakceptacyjnej musi wychowankowi pomóc, albowiem jest to czynność
niezmiernie dla danej jednostki trudna. Tego rodzaju metod
oddziaływania — metod zdążających do akceptacji swego stanu i budowania
swego życia realnie, uwzględniając ten brak — nie możemy stosować do
wszystkich naszych wychowanków, albowiem wśród nich są tacy — głównie
niedostosowani społecznie — którym zalecać nie możemy akceptacji swych
zaburzeń, lecz wręcz przeciwnie, nakłaniamy ich do walki z nimi.
-
Pedagog specjalny musi doprowadzić daną
jednostkę do tego, aby sama pozytywnie zaakceptowała swoje kalectwo.
Należy doprowadzić jednostkę odchyloną od normy do tego:
-
l. Aby
realistycznie zdała sobie sprawę z trwałych ograniczeń związanych z jej
upośledzeniem czy chorobą, żeby odróżniła, które z tych ograniczeń można
zwalczać lub zmniejszyć, od tych, które są trwałe. Do tych ostatnich
musi ustosunkować się jak do danych sobie warunków życiowych, pierwsze
zaś potraktować (a rewalidator razem z nim) jako zasadnicze zadanie do
wykonania. Będzie to pierwszy stopień do zwalczenia lęku grożącego
załamaniem nerwicowym.
-
2. Ażeby
jednostka odchylona od normy zdawała sobie sprawę z nienaruszonych
przez kalectwo swych pozytywnych możliwości, uzdolnień. Rozwijanie ich
jest drugą sferą zadań do wykonania, i to nie tylko w formie
kompensacji.
-
3. Ażeby
wymienione w punktach pierwszym i drugim postulaty można było
zrealizować, dana jednostka musi zmienić swoją hierarchię wartości i nie
uznawać, jak to czynią przeważnie ludzie nie odchyleni od normy, że
centralną wartością człowieka i warunkiem jego udanego życia jest
zdrowie i sprawność fizyczna. Musi ona przesunąć swoje wartościowanie w
kierunku zrozumienia prawdziwych, ponadindywidualnych wartości typu
moralnego i społecznego i uznać te wartości za miernik stosunku do
siebie i świata, traktując swoje kalectwo w ramach potrzeby wzmożenia
wysiłku.
-
4. Trzeba, aby
jednostka odchylona od normy spojrzała na otaczających ją ludzi ze
zrozumieniem ich lęków, trudności i załamań i żeby siebie i swój los
ujęła z punktu widzenia możliwych przyczyn ich trudności, by umiała
potraktować siebie jako kogoś, kto może stanowić (jakże często tak bywa
w życiu) rzeczywistą podporę i siłę moralną swego otoczenia.
-
Wszystkie
wymienione tu zadania i wiele innych prowadzą do tzw. akceptacji
kalectwa, której rezultatem jest to, do czego dąży każdy człowiek, a
więc do realizacji samego siebie, do której — jak to czuje — może dojść.
-
-
Rewalidator musi sprawić swym oddziaływaniem, aby dana jednostka
zrozumiała, że ,,postawa unikająca" ani reakcje czysto uczuciowe, ani
agresywne w stosunku do domniemanego sprawcy zła lub w stosunku do
siebie samego, przypisując sobie winę swego nieszczęścia -
nie są właściwym, zdrowym wyjściem z sytuacji frustracyjnej, jaką
stanowi kalectwo.
-
Rewalidator
musi posiadać umiejętność niesienia pomocy osobnikowi sfrustrowanemu w
osiągnięciu postawy pozytywnej, która polega na tym, że siła frustracji
jest zmniejszona lub zniwelowana nie tylko przez proste odwrócenie od
niej uwagi, ale i przez nadanie jej innej — małej rangi wartości wobec
wartości prawdziwych.
-
W ujęciu
psychologii frustracji zręby akcji rewalidatora są następujące:
-
l. Uczynnianie
fizyczne i odprężenie psychiczne, które ułatwia upośledzonym zdobycie
»ekwipunku zdrowia fizycznego« oraz sprawności fizycznej.
-
2. Stworzenie
warunków możliwie daleko idącej wielostronnej niezależności nie tylko
fizycznej, ale i psychicznej, przez szczególnie umiejętne uświadomienie
otoczeniu, jaki charakter pomocy jest upośledzonemu najbardziej
potrzebny. Chodzi tu przede wszystkim o pomocną postawę ufności, że
upośledzony może znaleźć drogi wyzwolenia ze swego kalectwa, wiarę w swe
możliwości i siły
-
3. Kształcenie
w sobie właściwej postawy stanowi może najważniejszy człon akcji
defrustracyjnej: przekraczając problem przeszkód związanych z kalectwem
należy stworzyć jednostce specjalnej takie warunki życia, pracy,
odpoczynku, żeby punkt ciężkości jej uwagi, zainteresowań, stawianych
sobie zadań i projektowanych osiągnięć leżał poza obrębem walki z
kalectwem
-
-
Te zadania
wytyczają następujące ramy działalności defrustracyjnej, tego pierwszego
kroku akcji rewalidacyjnej:
-
a) przy jak
najdalej idącym zaopatrzeniu danej jednostki w pomoce zmniejszające jej
kalectwo (aparaty, urządzenia i środki kompensujące braki jednego organu
przez dostosowanie czynności drugiego, np. aparaty wzmagające wrażenia
wibracyjne dla głuchych, protezy dla kalek, wypukłe pismo dla
niewidomych ) lub stworzeniu warunków do pracy poznawczej, społecznych
kontaktów, możliwości twórczości artystycznej;
-
b) dobre
zorientowanie się w tym, co stanowi szczególnie dotkliwe dla danego
osobnika sytuacje frustracyjne, i zmniejszenie ich w jak największym
stopniu;
-
c) stworzenie
właściwych kontaktów społecznych, które jednostce pozwolą wyjść z
siebie, wyzwolić się z upośledzenia przez kontakt z innymi, przez
współżycie z nimi. przez znalezienie swego własnego i właściwego
miejsca wśród ludzi, takiego, które znajduje się po stronie nie tylko
brania, ale i dawania,
-
d) stworzenie
warunków, w których nie tylko nie będzie zahamowań w rozwoju
intelektualnym, kinestetycznym ( ruchowym ), artystycznym i moralnym,
ale które udostępnią ogólny harmonijny rozwój we wszystkich tych
kierunkach, a nadto pozwolą upośledzonemu odnaleźć swoje szczególne
zamiłowania czy uzdolnienia i pozwolą je rozwinąć w takim stopniu, by
dany osobnik czuł się nie tylko zrównany z innymi w swej użyteczności
społecznej, ale by miał zakres życia, w którym będzie się czuł nawet
szczególnie mocny i twórczy, a przez to szczęśliwy.
-
-
Najbardziej
skuteczne zwalnianie napięć powinno być dokonywane za pomocą
odpowiednich zmian i dostosowań (koniecznie przy współudziale kalek) w
środowisku zewnętrznym, a mianowicie w zakresie:
-
a) zmniejszania
rozmiaru przeszkody (w omawianym przypadku — konsekwencje życiowe
wskutek uszkodzeń narządów ruchu) w zakresie maksymalnie możliwym przez
odpowiednie oddziaływanie na źródła frustracji, które trzeba usunąć lub
zmniejszyć (np. oddziaływanie na zmianę stosunku rodziny do kalectwa,
nauczenie ich rozumnej pomocy, opatrywanie, protezowanie, dostarczanie
środków lokomocji
-
b) właściwej
adaptacji dążeń, zadań danego osobnika, które są jego stale
dynamizowanymi, niezbędnymi potrzebami, aby osiągnąć to, żeby były one
osiągalne; wynajdywanie dróg właściwych dla danego osobnika do osiągania
tych zadań (realizowanie potrzeb), przygotowywanie do tego i pociąganie
do współpracy środowiska danego osobnika;
-
c) stawianie
(najlepiej przez niego samego) przed oczyma danego osobnika innych zadań
i celów niż te, które bezskutecznie chciał osiągnąć. zadań związanych z
nie wyzyskanymi jeszcze przez niego rezerwami energetycznymi, które
trzeba oprzeć na odkrytych i potęgowanych jego „pozytywach", zadań
ponętnych, ciekawych, dających szansę sukcesu i znalezienia się nie
tylko w rzędzie ludzi zdrowych, ale nieraz i wyżej nich. A w każdym
razie dających szansę poczucia się potrzebnym i szczęśliwym członkiem
społeczeństwa.
-
-
Rewalidacja indywidualna
-
Do
najważniejszych celów przedmiotu - obszaru oddziaływania - należą:
-
• usprawnienie
najmniej zaburzonych funkcji psychofizycznych,
-
• kompensowanie i korygowanie odchyleń oraz
w miarę możliwości eliminowanie przyczyn lub przejawów zaburzeń
uniemożliwiających prawidłowy rozwój i uczenie się.
-
Rewalidacja
indywidualna stanowi integralną część edukacji dzieci upośledzonych
umysłowo. Jest blokiem zajęć wspomagających rozwój dziecka:
korekcyjnych, kompensacyjnych, usprawniających.
-
Podstawą do
zakwalifikowania poszczególnych uczniów do określonej formy zajęć
rewalidacyjnych powinna być możliwie najpełniejsza diagnoza
psychologiczno-peda-gogiczna, dokonana przez zespół osób pracujących z
dzieckiem: nauczycieli, psychologa, pedagoga szkolnego, wychowawców,
specjalistów prowadzących zajęcia z bloku rewalidacji indywidualnej,
lekarzy i innych.
-
Postawiona
diagnoza stanowi punkt wyjścia do opracowania przez zespół, kierunków
oddziaływania rewalidacyjnego wobec każdego dziecka. Każdy nauczyciel
przygotowuje indywidualne plany rewalidacji.
-
Podczas zajęć
nauczyciele-specjaliści, zachowując zasady ortodydaktyki oraz stosując
swoiste metody pracy z upośledzonymi umysłowo, realizują indywidualne
plany rewalidacji o określonych celach.
-
Najczęściej w
ich zakres wchodzą następujące czynności:
-
- rozwijanie i
doskonalenie zmysłów,
-
- rozwijanie
autoorientacji i orientacji przestrzennej,
-
- ćwiczenie
analizy i syntezy wzrokowej,
-
- ćwiczenie
analizy i syntezy słuchowej oraz słuchu fonematycznego,
-
- rozwijanie
koordynacji wzrokowo-ruchowej, słuchowo-ruchowej,
-
- rozwijanie
sprawności manualnej i motorycznej,
-
- korekcja wad
postawy,
-
- rozwijanie
samoobsługi i zaradności życiowej,
-
- ćwiczenie
pamięci mechanicznej i logicznej,
-
- kształtowanie
i rozwijanie różnych procesów poznawczych,
-
- rozwijanie i
doskonalenie mowy i innych systemów komunikowania,
-
- rozwijanie
procesów myślenia np.: wykrywanie różnic i podobieństw, analiza i
-
synteza,
klasyfikowanie, uogólnianie, kształtowanie pojęć,
-
- wydłużanie
czasu koncentracji uwagi,
-
- korygowanie
niepożądanych społecznie zachowań poprzez udział w zajęciach
socjoterapeutycznych i programach stymulująco-terapeutycznych,
-
- wspomaganie
nauki czytania i pisania, liczenia, mierzenia,
-
Cele powyższe należy realizować
uwzględniając możliwości placówki (specjaliści, baza), poprzez
różnorodne zajęcia, takie jak:
-
• zajęcia
korekcyjno-kompensacyjne,
-
• zajęcia
logopedyczne (także z alternatywnymi sposobami porozumiewania się),
-
• logorytmika
-
• terapia
ruchowa z gimnastyką korekcyjną,
-
• zajęcia
stymulująco–terapeutyczne, w tym zajęcia z zakresu:
-
-
psychoterapii
-
-
muzykoterapii
-
-
socjometrii
-
-
hydroterapii
-
-
hipoterapii
-
autor: Dawid Góral
-
Bibliogtrafia::
-
1. Lipkowski
Otton - Pedagogika specjalna, Warszawa 1981r.
-
2.
Doroszewska Janina – Pedagogika specjalna
tom.I, Wrocław 1989r.
-
3.
MEN – Program wychowania i nauczania dzieci
i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym,
Warszawa 1997r.