Rozwój motoryczny, ruch rozwijający – metoda Weroniki Sherborne
-
Pojęcie rozwoju motorycznego i jego składniki
Rozwój ruchowy
polega na osiąganiu kontroli nad ruchami ciała poprzez skoordynowanie czynności
ośrodków nerwowych, nerwów i mięśni. Kontrola ta wywodzi się z rozwoju odruchów
i globalnej aktywności, charakterystycznej dla noworodka w chwili urodzenia. W
ciągu czterech lub pięciu lat życia osiąga kontrolę w zakresie tzw. dużej
motoryki, która dotyczy wielkich powierzchni ciała używanych na przykład przy
chodzeniu, bieganiu, skakaniu, pływaniu. Po piątym roku życia główny kierunek
rozwoju obejmuje sferę kontroli bardziej precyzyjnych ruchów angażujących
mniejsze grupy mięśni. Biorą one udział w takich czynnościach jak rzucanie i
chwytanie piłki, pisanie i posługiwanie się narzędziami. W przypadku normalnego
rozwoju ruchowego. Gdy nie wystąpią żadne zakłócenia ze strony środowiska ani
upośledzenia rozwoju fizycznego bądź umysłowego dziecko sześcioletnie osiąga
gotowość do tego, by przystosować się do wymagań szkoły i uczestniczyć
zabawowych czynnościach rówieśników.
-
Od czego zależy rozwój motoryczny
a) od dojrzewania
struktur układu nerwowego i mięśniowego,. Najpierw pojawiają się odruchy, a
dopiero później czynności dowolne. Aktywność globalna, występująca zaraz po
urodzeniu, przekształca się stopniowo w proste schematy ruchów dowolnych,
stanowiące podłoże dla rozwoju sprawności. Dopóki układ mięśniowy dziecka nie
osiągnie odpowiedniego stopnia dojrzałości, dopóty nie będzie ono mogło opanować
sprawności ruchowych. Mięśnie prążkowane, które rozwijają się przez całe
dzieciństwo kierują ruchami dowolnymi. Gdy są dostatecznie dojrzałe, możliwa
jest koordynacja czynności dowolnych.
b) opanowanie przez dziecko sprawności ruchowej wymaga pewnej dojrzałości.
Dopóki układ nerwowy i mięśnie nie są dobrze rozwinięte, bezskuteczne są próby
wyuczenia dziecka sprawności ruchowych.
c) rozwój ruchowy wykazuje możliwe do przewidzenia sekwencje zmian. Wyróżniamy
dwa prawa dotyczące kierunku rozwoju
– prawo następstwa cefalokaudalnego – rozwój przebiega wzdłuż ciała, od głowy do
stóp. Oznacza to, że postęp w strukturze i funkcji ujawnia się najpierw w
okolicach głowy, następnie w obrębie tułowia i wreszcie w okolicach kończyn
dolnych;
- prawo następstwa proksymodyskalnego – rozwój postępuje od bliższego do
dalszego, a więc od części ciała znajdujących się w pobliżu osi centralnej
(kręgosłupa) do dalszej zewnętrznych części ciała.
W obrębie różnych sfer rozwoju ruchowego występują możliwe do przewidzenia
stadia. Każde stadium stanowi odrębną całość, choć jednocześnie jest uzależnione
od stadium poprzedzającego i ma wpływ na stadium po nim następujące.
d) można ustalić normy rozwoju ruchowego. Rozwój ruchowy przebiega we wczesnym
dzieciństwie w sposób możliwy do przewidzenia co pozwala na ustalenie norm
opartych na przeciętnym dziecku, w którym występują różne formy aktywności
ruchowej. Normy dotyczące różnych rodzajów czynności dowolnych tj. siedzenie,
stanie, sięganie, chwytanie są używane przy ocenie rozwoju umysłowego do
momentu, kiedy można stosować testy inteligencji oparte na zadaniach werbalnych.
e) zachodzą różnice w tempie rozwoju motorycznego. Rozwój ruchowy w szczegółach
różni się u poszczególnych jednostek. Pewne czynniki przyspieszają, inne zaś
opóźniają tempo rozwoju ruchowego.
-
Etapy rozwoju lokomocji
a) przewracanie
się z boku na bok.
b) przewracanie się z pleców na brzuszek i na odwrót ( 6 m-c)
c) pełzanie – wykorzystanie siły rąk, nogi odgrywają rolę pomocniczą
d) raczkowanie
e) samodzielne stanie, trzymając się czegoś (9 m-c)
f) pierwsze samodzielne kroki (około 1 roku)
g) dziecko samodzielnie chodzi – kroki krótkie i niepewne, dla utrzymania
równowago pomaga sobie rękami
h) przed ukończeniem 2-go roku życia dzieci umieją chodzić bokiem, tyłem, stać
na jednej nodze przy pewnej pomocy. Potrafią stąpać na czubkach palców
i) doskonalenie chodu – zanikają współruchy, dziecko uczy się uruchamiać jedną
nogę przed postawieniem drugiej.
j) 2 lata – wspinanie się. Dziecko potrafi wejść i zejść ze schodów. Wchodzi w
pozycji wyprostowane z pomocą poręczy schodów lub ręki osoby dorosłej. Do
zrobienia kroku używa zawsze tej samej nogi. W tym wieku dziecko zbiegać i
wbiegać na nieduże wzniesienia.
k) 3 lata - wchodzi po schodach, stawia nogi naprzemiennie, omija przeszkody
l) 6 lat – biegnąc unosi kolana, stawia nogi na palcach, kroki są dłuższe ruchu
harmonijne.
ł) 7 lat – porusza się podobnie do człowieka dorosłego
m) 11-12 lat – dziecko opanowuje różnego rodzaju umiejętności sportowe
(pływanie, jazda na łyżwach i nartach).
Jazda na rowerku 3- i 2-kołowym. Drugi rok życia dzieci pchają przed siebie
rowerek. W 3 lub 4-tym roku życia przy dobrych warunkach (możliwości uczenia
się) każde dziecko potrafi jeździć na rowerku 3-kołowym. Około 6-tego roku
życia, a czasami wcześniej dzieci dorastają do roweru 2-kołowego. Umiejętność tę
wymagającą równowagi i sprawności lokomocyjnych dzieci osiągają po okresie od
6-ciu m-cy do roku ćwiczeń.
-
Etapy rozwoju chwytania i
manipulacji
Manipulacja -
zdolność chwytania i operowania przedmiotami ( traktowanie rąk jako narzędzi )
oparta jest o ruch chwytny. a) chwyt dowolny – 4,5 m. dz. usiłuje uchwycić
przedmiot, kierując ku niemu obie ręce, nie jest w stanie utrzymać dłużej
przedmiotu. b) chwyt dłoniowy – prosty – ok. 5,6 m. ż. dz. chwyta przedmiot,
nakrywając go całą dłonią, kciuk nie bierze udziału. c) chwyt nożycowy – 7,8 m.
ż. dz. posługuje się kciukiem ( ruchy przywodzenia i odwodzenia ). d) chwyt
pęsetkowy – 9 m. – przeciwstawianie kciuka pozostałym palcom. e) chwyt
szczypcowy – ok. 12 m. – chwyt związany z precyzyjnym trzymaniem małych
przedmiotów. Sprawność samodzielnego jedzenia. a) druga połowa I – roku –
niemowlęta próbują trzymać butelkę, kubek, sięgają po łyżeczkę. b) 8 m. ż. –
umieją trzymać włożoną do ust butelkę. c) 9 m. ż - potrafią włożyć butelkę z
powrotem do ust. d) 11, 12 m. ż. – niemowlę potrafi trzymać samodzielnie kubek i
próbuje samodzielnie jeść łyżeczką. Pod koniec 2 r. ż. umie posługiwać się
widelcem oraz łyżką. W 6 r. ż większość dzieci opanowała sprawności związane z
samodzielnym jedzeniem. Rzucanie i chwytanie piłki. a) 2 r. ż. – niektóre
dz. toczą, próbują rzucać piłkę. b) 4 r. ż. niewiele dz. potrafi dobrze rzucać i
chwytać. c) 6 r. ż. – większość dz. umie wykonywać te czynności. Rozwój
praksji – dz. staje się coraz bardziej samodzielne w dziedzinie samoobsługi
prostych ruchów narzędziowych. Rodzaje manipulacji: a) manipulacja
niespecyficzna – przekładanie z ręki do ręki, wykorzystanie przedmiotów
niezgodnie z przeznaczeniem – druga połowa I r. ż. b) manipulacja specyficzna –
w 2 r. ż.
-
Lateralizacja – pojęcie, rodzaje,
rozwój, znaczenie i sposób badania.
Lateralizacja –
ręczność – czynnościowa asymetria ciała ludzkiego, wyrażająca się zwykle w
większej sprawności prawej strony ( ręka, noga, oko ) rzadziej strony lewej;
stronność. Leworęczność – skłonność do częstszego używania jednej oraz biegłość
lub sprawność, z jaką jednostka posługuje się daną ręką. Rodzaje: a)
praworęczna – polega na posługiwaniu się prawą ręką, b) leworęczna – polega na
posługiwaniu się lewą ręką, c) oburęczna – inaczej lateralizacja nie ustalona.
Polega na wykonywaniu czynności jednakowo sprawnie zarówno prawą, jak i lewą
ręką z tą samą szybkością. Ręka, która wykonuje większość czynności, jest
nazywana „ dominującą”, a jeśli wykonywanie czynności wymaga pomocy drugiej
ręki, tą drugą nazywamy „ pomocniczą”. Rozwój. Przyjmuje się, że dziecko
rodzi się albo praworęczne, albo leworęczne. Próby wywołują napięcie nerwowe,
jąkanie i zacinanie się lub trudności w czytaniu. W pierwszych m. ż. dzieci są
oburęczne. Około 8 m. ż. większość niemowląt zaczyna wykazywać nieznaczną
przewagę ręki prawej. Przerzucanie się z jednej ręki na drugą jest uzależnione
od usytuowania osoby dorosłej lub przedmiotu, który dziecko pragnie dosięgnąć. W
2 r. ż. utrzymuje się przerzucanie z ręki prawej na lewą. Między 2,5 – 3,5 r. ż.
zachodzi zmiana w kierunku oburęczności. W wieku 4 – 6 lat zaczyna się przewaga
jednej ręki, a przerzucanie się z jednej ręki na drugą nie jest tak częste. W
momencie rozpoczęcia nauki szkolnej dzieci są już w większości praworęczne lub
leworęczne. Rzadko spotyka się dzieci oburęczne. Znaczenie. Dominacja
jednej z rąk jest korzystna, gdyż wraz z jej ustaleniem pojawia się poczucie
stabilności i bezpieczeństwa, powstają też warunki do rozwoju sprawności na
takim poziomie, jaki nie byłby możliwy do osiągnięcia przy jednakowym częstym
użyciu obu rąk. Ruchy dzieci o nie ustalonej lateralizacji są słabsze,
wolniejsze i mniej precyzyjne w porównaniu z dziećmi praworęcznymi lub
leworęcznymi. Korzystne konsekwencje praworęczności: uczenie jest łatwiejsze,
instrukcje i wskazówki są bardziej zrozumiałe, sprawność wykonywanych ruchów
jest większa i są one mniej męczące, dostosowanie się do oczekiwań społecznych
jest ułatwione, dodatni wpływ na osobowość. Leworęczność może mieć szkodliwe
skutki dla właściwego przystosowania psychicznego i społecznego, jeśli wzmaga
nieśmiałość i przeszkadza w opanowaniu sprawności.
Próby lateralizacji wg. Rene Zazzo
Dla ustalenia formuły lateralizacji, przeprowadzono 6 specjalnie dobranych prób,
w których dziecko wykonuje specjalnie określone czynności jedną ręką, jedną nogą
lub musi patrzeć jednym okiem. Obserwując dziecko w czasie wykonywania danej
czynności możemy stwierdzić przewagę jednej ręki nad drugą, jednego oka nad
drugim, jednej nogi nad drugą lub brak tej przewagi. Przewagę prawej strony
zapisujemy jako „P”, lewej – „L”, brak przewagi „ –„. PRÓBA 1. „ Odkładanie
kart”.
Pomoce: 32 karty pasjansowe i stoper. Dziecko rozdaje karty raz jedną ręką,
raz drugą. Przy czynnościach mierzymy czas. Jeżeli czas rozdania kart jednej
ręki będzie krótszy co najmniej o 3 sek. od drugiej to mamy do czynienia z
przewagą jednej ręki nad drugą. PRÓBA 2. „ Marionetka”. Próbę wykonuje się w
pozycji stojącej, dłonią i przedramieniem wykonuje się ruchem ciągłym w jedną i
drugą stronę wokół własnej osi. Całkowita niezdolność wykonania ćwiczenia
wskazuje na poważne zaburzenia ruchowe, wskazane jest badanie neurologiczne.
PRÓBA 3. „Patrzenie przez dziurkę w kartonie”. Przygotowujemy karton o wymiarach
25 cm – 15 cm. W środku robimy otwór o średnicy 0, 5 cm Dzieci patrzą przez
dziurkę na poszczególne przedmioty. Dziecko przykłada zawsze karton do oka
sprawniejszego – nie należy sugierować oka. PRÓBA 4. „Zaglądanie do
kalejdoskopu”. Nie sugerując dziecku oka każemy mu patrzeć w kalejdoskop.
Dziecko wybierze to sprawniejsze. PRÓBA 5. „Klasy”. Przygotowujemy „klasy” i
odpowiedni klocek. Nie sugerując nogi każemy dziecku kopać klocek skacząc na
jednej nodze. Dziecko wybiera nogę sprawniejszą. PRÓBA 6. „Kopanie piłki”.
Ćwiczenie odbywa się na tej samej zasadzie co ćwiczenie z próby 5. Dziecko kopie
piłkę nogą sprawniejszą.
-
Poznawanie i wspomaganie rozwoju
motorycznego.
Dzieciństwo
określa się jako „ idealny wiek” do nabywania sprawności ruchowych, ponieważ:
ciało dzieci jest bardziej giętkie niż ciało dorastającej młodzieży i dorosłych.
Dzieci mają mniej ukształtowanych wcześniej sprawności, które mogłyby
przeszkadzać w nabyciu nowych umiejętności; lubią doznawać przygód i chętnie
uczą się nowości; lubią powtarzać ćwiczenia; mają więcej niż w późniejszych
okresach czasu, który mogą przeznaczyć na nabywanie sprawności. Decydującą rolę
w kształtowaniu sprawności motorycznych odgrywają następujące czynniki: a)
dojrzałość do uczenia się – gdy uczenie się współwystępuje z gotowością do
niego, sprawność jest dużo lepsza. b) możliwość uczenia się, c) możliwość
ćwiczenia – należy zapewnić dziecku tyle czasu na ćwiczenia, ile jest konieczne
do opanowania danej sprawności. Jakość ćwiczeń jest dużo ważniejsza od ich
ilości. d) dobre wzorce – dzieci muszą naśladować dobre modele, aby ukształtować
poprawne sprawności. e) kierowanie uczeniem się – dzieci potrzebują
pokierowania, aby mogły właściwie naśladować model. f) motywacja – głównymi
źródłami motywacji do ćwiczenia sprawności ruchowych są: sama przyjemność
wynikająca z aktywności, niezależność, uznanie ze strony grupy rówieśniczej oraz
kompensowanie poczucia własnej nieadekwatności, jakie dzieci przeżywają w
związku z niepowodzeniami winnych dziedzinach. g) każdą sprawność motoryczną
trzeba opanowywać osobno – nie ma ogólnej sprawności ręki lub nóg. Każdą
sprawność trzeba opanować z osobna, ponieważ różni się ona pod pewnymi względami
od pozostałych sprawności. h) sprawność należy opanowywać pojedynczo – po
opanowaniu jednej sprawności można rozpocząć ćwiczenie następnej.
Funkcje sprawności ruchowych. Sprawności motoryczne są rodzajem bardzo
precyzyjnej koordynacji w której zasadniczą rolę odgrywają mięśnie krótkie.
Dobrze wyuczona sprawność przekształca się w nawyk. Po osiągnięciu kontroli nad
tzw. dużą motoryką małe dziecko jest gotowe do uczenia się sprawności.
Sprawności muszą być wyuczone. Podział sprawności ze względu na ich funkcje: a)
sprawności samoobsługowe tj. samodzielne ubieranie się, dbanie o własny wygląd i
samodzielne mycie się, b) sprawności społeczne: dziecko musi być zdolne do
współdziałania, jeśli zada sobie dużo trudu, aby pomagać w domu, w szkole czy w
grupie rówieśniczej, zdobędzie akceptację danej grupy. c) sprawności zabawowe –
aby znajdować przyjemność w działalności grupy rówieśników dziecko musi
opanować: zabawę w piłkę, rysowanie, malowanie, manipulowanie zabawkami. d)
sprawności szkolne – im lepiej dzieci opanują takie sprawności jak: pisanie,
lepienie, rysowanie, malowanie, lepienie z gliny tym lepiej będą przystosowane
do szkoły i osiągną lepsze rezultaty w nauce.
-
Zależność między rozwojem
motorycznym, a innymi aspektami rozwoju.
Rozwój ruchowy
zależy od dojrzewania struktur układu nerwowego i mięśniowego. Rozwój rozmaitych
form aktywności motorycznej przebiega równolegle z rozwojem różnych części
układu nerwowego. Wkrótce po urodzeniu zaznacza się wzmocnienie i polepszenie
koordynacji odruchów bezwarunkowych istotnych dla utrzymaniu się przy życiu tj.
ssanie, połykanie, mruganie, odruch kolanowy, odruch ścięgnowy. Pozostałe
odruchy o mniejszym znaczeniu tj. odruch Babińskiego, odruch podeszwowy, odruch
chwytny, odruch Moro, odruch Babkina stopniowo słabną i zanikają przed końcem
pierwszego roku życia. Móżdżek gdzie mieści się ośrodek równowagi rozwija się
szybko w pierwszych latach życia i osiąga praktycznie swoją wielkość kiedy
dziecko ma 5 lat. We wczesnym dzieciństwie następuje także rozwój mózgu,
zwłaszcza płatów czołowych, które są odpowiedzialne za ruchy wyuczone. Dopóki
układ mięśniowy nie osiągnie odpowiedniego stopnia dojrzałości, dopóty nie
będzie ono mogło opanować sprawności ruchowej. Mięśnie prążkowane, które kierują
ruchami dowolnymi rozwijają się powoli przez całe dzieciństwo. Dopiero wówczas
gdy są dostatecznie dojrzałe możliwa jest koordynacja czynności dowolnych.
Bezkuteczne są próby wyuczenia dziecka sprawności motorycznych dopóki jego układ
nerwowy i mięśniowy nie są rozwinięte.
-
Wspomaganie ogólnego rozwoju dziecka poprzez aktywność ruchową.
Nie
zawsze zdajemy sobie sprawę z tego jak ważny jest ruch, jego rola w przyrodzie.
Nie jest przesadne stwierdzenie, że bez ruchu nie byłoby istnienia. Ruchy
towarzyszy człowiekowi od narodzin do śmierci, ujawniając się w różnych formach
jego aktywności. Studia nad ruchem ludzkim zawdzięczamy przede wszystkim
Rudolfowi Labanowi. Dowodzi on, że ruch jest naturalnym środkiem komunikacji.
Według Labana zdrowe dzieci rodzą się z potencjalną zdolnością wykonywania
wszystkich ruchów. Ich rozwój ruchowy przebiega od spontanicznej ekspresji
ruchowej; naturalnej dla małego dziecka, do usztywniania zahamowania do
nadmiernego kontrolowania ruchów przez ludzi dorosłych. To ciągłe ograniczanie
swobody ruchu począwszy od wczesnego dzieciństwa poprzez okres dorastania, aż do
dorosłości prowadzi zdaniem Labana, do wzrastania wewnętrznego napięcia, które
staje się „chronicznym stanem” organizmu. Jest grożne dla zdrowia jednostki,
jeśli okresowo nie zostanie rozładowane. Bycie w otoczeniu, które nieustannie
ogranicza naturalne potrzeby swobody ruchu, jest przyczyną stanów psychicznych,
stanów niepokoju i zahamowań. Wiedzie to do utraty wiary we własne możliwości, w
rezultacie czego człowiek zamyka się w sobie, odsuwa się od innych , traci
kontakt z otoczeniem. Ruch umożliwia człowiekowi nawiązanie fizycznego kontaktu
z otaczającą go rzeczywistością i jest warunkiem jego zdrowia psychicznego. Tak
więc ruch z jednej strony ma istotne znaczenie dla rozwoju osobowości człowieka,
z drugiej zaś może stać się istotnym elementem terapii. Weronika Sherborne
wypracowała w latach 60- tych własny system ćwiczeń. Ma on zastosowanie we
wspomaganiu prawidłowego rozwoju dziecka i korygowaniu jego zaburzeń. Ćwiczenia
te wywodzą się ze szkoły R. Labana i z doświadczeń własnych i są znane pod nazwą
„ Ruch Rozwijający”, bo taką rolę przypisuje mu autorka. Opracowany przez W.
Sherborne system ćwiczeń wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka zaspokajania
kontaktu z dorosłymi z tzw. baraszkowania, które pojawia się we wczesnym
dzieciństwie każdego zdrowego dziecka i w każdej normalnej rodzinie – stworzyła
ona system terapeutyczny. Podstawowe jego założenia to rozwijanie przez ruch.
1. Świadomość własnego ciała i usprawniania ruchowego.
2.Świadomość przestrzeni i działania w niej.
3.Dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązania z nimi bliskiego kontaktu.
Udział w ćwiczeniach metodą W. Sherborne ma na celu: stworzyć dziecku okazję do
poznania własnego ciała, usprawnienie motoryki, kształtowanie poczucia własnej
siły, sprawności, możliwości ruchowych. Dzięki temu dziecko ma zaufanie do
siebie, zyskuje poczucie bezpieczeństwa.
-
Znaczenie rozwoju ruchowego.
a)
dobry stan zdrowia – zależy od ćwiczenia. Słaba koordynacja motoryczna jest
przyczyną niezadowolenia, braku motywacji do ćwiczeń.
-
b) Kataryktyczna rola ćwiczeń – wyładowanie
energii, uwalnia od napięcia związanego z lękiem i frustracją. Odporność
psychiczna i fizyczna.
-
c) Niezależność – im więcej umie, tym większa
pewność siebie i zadowolenie.
d) Zabawa- kontrola motoryczna umożliwia udział w zajęciach, które sprawiają mu
przyjemność i zapewniają rozrywkę nawet, gdy brak mu towarzystwa do zabawy.
e) Uspołecznienie – prawidłowy rozwój ruchowy dziecka ma wpływ na jego
akceptację społeczną i dostarcza mu okazji do nabywania umiejętności
społecznych. Lepszy rozwój motoryczny ułatwia dziecku zajmowanie pozycji
przywódcy grupy.
f) Pojęcie własnego Ja. Kontrola motoryczna zapewnia poczucie bezpieczeństwa
fizycznego, które wkrótce przekształca się w poczucie wewnętrznego
bezpieczeństwa, a to z kolei przyczynia się do uogólnionego stanu pewności
siebie, mającego wpływ na wszystkie dziedziny zachowania
autor: Dawid Góral
-
góra