STRONA GŁÓWNA

KSIĘGA GOŚCI

MOJE ŻYCIE W  RODZINIE
(Płakałam, nie potrafiłam zebrać myśli...)

GALERIA  ZDJĘĆ
  /troszkę moich
      fotografii/

O mojej chorobie

Dziecko niepełnosprawne w rodzinie

Praca rewalidacyjna z dzieckiem z ZD

Przeżycia emocjonalne rodziców

Ciekawe linki

Kontakt
 

Ciekawe tematy:
 

Schizofrenia ciągle
 mało znana

/nowe/

 

Trudności wychowawcze i sposoby ich pokonywania
 

 

Emocje w komunikacji interpersonalnej

 

Charakterystyka rozwoju dziecka w młodszym wieku szkolnym
 

Niepowodzenia szkolne. Drugoroczność efektem dyskalkuli
 

Wpływ czynników biogeograficznych na rozwój człowieka.
 

Emocje w okresie dojrzewania

Niepowodzenia dydaktyczne i ich przyczyny – rola rodziny w życiu dziecka
 

Gry i zabawy dydaktyczne, ich rola i znaczenie w procesie kształcenia
 

Pojęcie procesu rewalidacji, uwarunkowania efektywności jego przebiegu
 

Psychoanalityczna terapia rodzinna
 

BAJKI TERAPEUTYCZNE- jako próba redukowania lęków dziecięcych
 

Terapia Behawioralna dzieci Autystycznych
 

Klasa integracyjna, kontakty interpersonalne i stosunki społeczne

Rozwój motoryczny, ruch rozwijający – metoda Weroniki Sherborne

Psychospołeczny rozwój dziecka upośledzonego umysłowo
 

Publikacje nauczycieli Katalog Stron GDnet.pl   Rozbudowany katalog WWW

 W rodzinie, wspólnocie osób, szczególną troską winno być otoczone dziecko: należy rozwijać głęboki szacunek dla jego godności osobistej oraz ze czcią i wielkodusznie służyć jego prawom. Odnosi się to do każdego dziecka, ale szczególnie ważne staje się wobec dziecka małego wymagającego opieki całkowitej, wobec dziecka chorego, cierpiącego lub upośledzonego."
Jan Paweł II

Przeżycia emocjonalne rodziców po otrzymaniu informacji o niepełnosprawności dziecka

Oczywiste jest, że dziecko niepełnosprawne jest przyczyną poważnego kryzysu rodziny. Zaburza ono związki w obrębie rodziny, z jej środowiskiem społecznym oraz powiększa trudności materialne. Sytuacja finansowa rodziny staje się gorsza, gdyż jeden z jej członków przeważnie nie pracuje; wzrastają wydatki, np. na dodatkową pomoc, na zakup zabawek o właściwościach terapeutycznych itp.
We współczesnej rodzinie, w której oboje z rodziców pragną prowadzić aktywne życie zawodowe, dziecko niepełnosprawne jest ciężarem. Powiększają go jeszcze postawy społeczne, w których ludzie zdrowi w sposób często zamaskowany wyrażają swą dezaprobatę dla anormalności takiej rodziny. W rezultacie pozostaje ona w izolacji.
Sytuacja rodziny, w której jedno z rodziców jest upośledzone, odbiega w pewnym stopniu od standardów ogólnie przyjętych. Jednak mimo trudności wynikających z niepełnosprawności jednego z rodziców, rodzice ci wywiązują się należycie z obowiązków rodzicielskich. Pod wieloma względami rodziny te spełniają je lepiej niż rodziny pełnosprawne.
Reakcje rodziców na wiadomość o upośledzeniu dziecka na pewno są różne. Wszystkim jednak bez wyjątku trudno pogodzić się z tym, że mają dziecko niepełnosprawne. Świadomość, że posiada się dziecko niepełnosprawne (niezależnie od rodzaju i stopnia sprawności), przygnębia większość rodziców, jeżeli nie wszystkich. Z tych względów pełna akceptacja przez rodziców dziecka niepełnosprawnego jest bardzo utrudniona.
W literaturze spotkać można liczne opisy reakcji emocjonalnych rodziców na wiadomość, że ich dziecko jest niepełnosprawne. Ukazuje się również, jak z upływem czasu przeżycia te zmieniają się i jak tym samym zmienia się ich wpływ na związki między członkami rodziny.
Rozwój przeżyć emocjonalnych rodziców można ująć jako stopniowe przechodzenie od pytania, dlaczego właśnie nas i nasze dziecko dotknęło to nieszczęście? do pytania, "co i jak możemy zrobić, aby pomóc naszemu dziecku?". Między tymi dwoma pytaniami istnieją jeszcze etapy pośrednie. Można wyróżnić następujące okresy ewolucji przeżyć emocjonalnych rodziców: szoku, kryzysu emocjonalnego, pozornego przystosowania się.
Okres szoku, nazywany także okresem krytycznym lub okresem wstrząsu emocjonalnego, następuje bezpośrednio po tym, kiedy rodzice dowiadują się, że ich dziecko jest niepełnosprawne i że nie będzie się rozwijać prawidłowo. Wiadomość ta jest dla rodziców ogromnym wstrząsem psychicznym. Oczekiwali dziecka zdrowego. Po otrzymaniu tej informacji większość rodziców załamuje się - ich równowaga psychiczna dezorganizuje się. W ich przeżyciach dominują: rozpacz, żal, lęk, poczucie krzywdy, beznadziejności i bezradności. Rodzice wspominają ten okres jako pasmo bezgranicznego bólu i cierpienia oraz poczucia, że "świat zawalił się im na głowę", a sytuacja, w jakiej znaleźli się jest bez wyjścia. Częstymi objawami występującymi w tym okresie u rodziców są: obniżony nastrój, niekontrolowane reakcje emocjonalne (płacz, krzyk, agresja słowna) oraz reakcje i stany nerwicowe (zaburzenia snu, łaknienia, stany lękowe). Silne uczucia przeżywane wówczas przez rodziców, zazwyczaj negatywne, wpływają na ich ustosunkowanie się do siebie i do dziecka. Pojawiają się nieporozumienia, wzajemna wrogość, kłótnie i agresja. Rodzice mogą zamykać się w kręgu swych przeżyć i nie pomagać sobie. Trawi ich niepokój, bo nie wiedzą jak postępować z dzieckiem. Zachowania ich są przepełnione lękiem lub poczuciem winy. Na pewno w tym okresie potrzebują fachowej pomocy.
Okres kryzysu emocjonalnego, nazywany często okresem rozpaczy lub depresji następuje po pierwszej fazie bardzo silnych i negatywnych przeżyć (okresie szoku).
W dalszym ciągu rodzice nie potrafią pogodzić się z myślą, że mają niepełnosprawne dziecko. Nadal przeżywają silne negatywne emocje, ale już nie tak burzliwe. Spostrzegają swoją sytuację jako beznadziejną, są przygnębieni, zrozpaczeni i bezradni. Mają poczucie zawodu i niespełnionych marzeń spowodowane nową rzeczywistością. W przeżyciach rodziców dominuje poczucie klęski życiowej, poczucie osamotnienia, skrzywdzenia przez los i beznadziejności. Często towarzyszy im poczucie winy wobec dziecka niepełnosprawnego, przekonanie, że to z ich powodu stało się tak, że nic dla niego nie mogą zrobić. W tym czasie rodzice zazwyczaj bardzo pesymistycznie oceniają przyszłość dziecka. Neurotyczne przeżywanie problemów własnych i rodziny może wywołać agresję w ich wzajemnych stosunkach oraz bunt i wrogość wobec otaczającego świata. Konflikty i kłótnie między rodzicami pogłębiają dezorganizację w funkcjonowaniu rodziny. W tym okresie może wystąpić zjawisko odsuwania się ojca od rodziny. Przybiera ono różne formy, takie jak: niezajmowanie się sprawami rodziny i dziecka, ucieczka w alkohol lub w pracę zawodową i społeczną, wreszcie całkowite opuszczenie rodziny.
Przyczyny odchodzenia ojców od rodziny są mało poznane. Obiegowe opinie wskazują na egoizm ojców i chęć uniknięcia przez nich licznych obowiązków i wyrzeczeń związanych z wychowaniem dziecka niepełnosprawnego. Dotychczasowe badania przeżyć emocjonalnych ojców bazują na ich bezpośrednich deklaracjach werbalnych, w których pozostają oni wierni obowiązującemu w naszej kulturze modelowi "mocnego, niezłomnego mężczyzny". W rzeczywistości jednak ojcowie mogą cierpieć z powodu niepełnosprawności dziecka równie silnie a nawet silniej niż matki. Mogą oni znajdować się w złożonej sytuacji emocjonalnej, ponieważ trudniej odreagować im przeżywane napięcie. Jak uważa M. Grodzka, kobieta ma łzy, które w naszej kulturze nie są dozwolone mężczyznom i ma koleżanki, którym może się wyżalić. Natomiast mężczyźnie znacznie trudniej rozmawiać z kolegami o upośledzeniu swojego dziecka. Ponadto kobieta może znaleźć ulgę w codziennych zabiegach wokół dziecka, dających jej poczucie, że robi coś dla niego i że jest dlań niezbędna. D. Kornas-Biela (1987) po swoich badaniach stwierdziła, że uczucia depresyjne u mężczyzn skrywane są pod maską obojętności. Stwarzali oni pozory nieprzejmowania się własną sytuacją, podczas gdy w istocie przeżywali rozpacz, poczucie beznadziejności i bezradność.
Należy również zaznaczyć, że matka przeciążona obowiązkami pielęgnacyjnymi i przytłoczona negatywnymi przeżyciami może przejawiać wobec męża postawę pretensji i w konsekwencji nieświadomie przyczyniać się do jego odsuwania od rodziny. Zakłócenia w relacjach między rodzicami oraz ich negatywne przeżycia w istotny sposób wpływają na psychikę niepełnosprawnego dziecka. Interakcje z dzieckiem są w takiej sytuacji ograniczone i zakłócone. W konsekwencji u dziecka może wystąpić niezaspokojenie potrzeby kontaktu emocjonalnego i potrzeby bezpieczeństwa. Bardzo często rodzice w swych relacjach z dzieckiem ograniczają się jedynie do wykonywania czynności opiekuńczych i pielęgnacyjnych.
W opisanych powyżej okresach dominują przeżycia silnie negatywne emocjonalnie, powodujące, że funkcjonowanie rodziców i rodziny jest w poważnym stopniu bardzo zdezorganizowane.

Okres pozornego przystosowania się do sytuacji jest kolejnym okresem w przeżyciach rodziców wychowujących niepełnosprawne dziecko. Jego dominującą cechą jest to, że rodzice podejmują nieracjonalne próby przystosowania się do sytuacji, w jakiej się znaleźli po stwierdzeniu u dziecka niepełnosprawności. Rodzice nie mogąc pogodzić się z faktem, że ich dziecko jest niepełnosprawne, stosują różne mechanizmy obronne - tzn. deformują obraz realnej rzeczywistości zgodnie ze swymi pragnieniami. W konsekwencji wytwarzają sobie nieprawidłowy obraz dziecka, który dominuje nad realną rzeczywistością.

Często stosowanymi mechanizmami obronnymi są sytuacje:
*nieuznawanie faktu niepełnosprawności dziecka, rodzice bagatelizują diagnozę lub jej zaprzeczają i poszukują nowej, uważają, że nie jest ostateczna,
* uznanie diagnozy i wiara w możliwość wyleczenia dziecka - rodzice szukają cudownego leku, niejednokrotnie zwracają się ku metodom paramedycznym,

* poszukiwanie winnych niepełnosprawności dziecka - nieprawidłowo wykonana operacja, mylna diagnoza i źle prowadzone leczenie, błędy popełnione przez lekarzy w czasie ciąży i w okresie niemowlęcym, może to być także kara za ich wcześniej popełnione błędy albo obarczają się winą za zaburzenia genetyczne itp..
Okres pozornego przystosowania się może trwać bardzo długo. Gdy rodzice wyczerpią już wszystkie środki i możliwości, wówczas mogą dojść do przekonania, że nic dla dziecka nie można już zrobić. Pogodzeni w ten sposób ze swym nieszczęściem poddają się apatii, przygnębieniu i pesymizmowi. Zaprzestają oddziaływań rehabilitacyjnych poza wykonywaniem podstawowych czynności opiekuńczych, ponieważ w ich mniemaniu i tak nie da się nic zrobić. Organizują życie rodziny z wyłączeniem niepełnosprawnego dziecka.
Ostatnim z wyróżnionych przez nas okresów w przeżyciach rodziców jest okres konstruktywnego przystosowania się do sytuacji. Jego istotą jest przeżywanie przez rodziców problemu, czy i jak można pomagać dziecku. Zaczynają się zastanawiać, jakie są realne przyczyny niepełnosprawności dziecka, jaki jest wpływ niepełnosprawności na rozwój psychiczny dziecka oraz na rodziców i rodzinę, jak należy postępować z dzieckiem, jaka jest jego przyszłość. Życie i funkcjonowanie rodziny zaczyna organizować się wokół wspólnego celu - niesienia pomocy dziecku.
W przeżyciach rodziców zaczynają dominować uczucia pozytywne. Kontakty z dzieckiem i czynności wykonywane wokół niego zaczynają przynosić im satysfakcję. Rodzice zaczynają stosować różne zabiegi wychowawcze i rehabilitacyjne w stosunku do dziecka i zaczynają współpracować ze sobą.
Należy zaznaczyć, że przedstawione wyżej okresy w przeżyciach rodziców są ujęciem modelowym. W przypadku konkretnych rodzin mogą one trwać dłużej lub krócej i mogą być mniej lub bardziej intensywne. Często bywa również tak, że rodzice nie dochodzą w swych przeżyciach do okresu konstruktywnego przystosowania się. Mogą trwać w poczuciu rozpaczy i poczuciu beznadziejności lub też mogą u nich dominować mechanizmy obronne, które z czasem ustępują miejsca przekonaniu, że już nic się nie da zrobić. Jedynie ci rodzice, którzy osiągają ostatni z opisanych wyżej okresów, potrafią wyjść z kręgu przeżyć paraliżujących ich funkcjonowanie i naprawdę pomóc swemu dziecku.
Przeżycia emocjonalne rodziców mogą mieć różny przebieg, różną siłę i czas trwania. Zależy to od wielu czynników.
Niewątpliwie istotny wpływ na przeżycia emocjonalne rodziców ma to, na jakim etapie rozwoju dziecka pojawi się niepełnosprawność. W większości rodzice dowiadują się o niepełnosprawności w pierwszych dniach życia dziecka (zespół Downa, wrodzona amputacja kończyn, MPD). Niekiedy jednak niepełnosprawność pojawia się znacznie później. Może być spowodowana przebytą przez dziecko chorobą (np. zapalenie opon mózgowych) lub wypadkiem. W takich przypadkach przeżycia ich są bardzo burzliwe, mogą oni długo pozostawać w okresie szoku lub kryzysu emocjonalnego. Muszą przebudować swoje życie, zmienić plany - dotychczas ich dziecko było zdrowe, rozwijało się normalnie. Bywa też, że sami siebie obarczają winą za zaistniałą sytuację.
Sposób, w jaki dowiadują się rodzice o niepełnosprawności dziecka też ma wpływ na przeżycia. Wiadomość nagła powoduje silne i długotrwałe uczucia. Natomiast stopniowe odkrywanie bolesnej rzeczywistości przez rodziców powoduje powstawanie długotrwałego niepokoju i lęków, które mogą doprowadzić do stanów nerwicowych.
Rodzaj i stopień niepełnosprawności dziecka jest czynnikiem, który ma wpływ na siłę, długotrwałość przeżyć. A zatem te rodzaje niepełnosprawności, które szczególnie mocno zaburzają funkcjonowanie dziecka i ograniczają jego dalszy rozwój wywołują zazwyczaj najsilniejsze przeżycia rodziców - np. głębsze stopnie upośledzenia umysłowego, brak wzroku, autyzm....
Ważnym czynnikiem warunkującym przeżycia rodziców jest również widoczność niepełnosprawności. Rodzice tych dzieci, które swym zachowaniem i wyglądem wyraźnie odróżniają się od dzieci zdrowych, mogą przeżywać ich niepełnosprawność szczególnie silnie. Dzieje się tak, ponieważ spotykają się oni często z odrzucającymi postawami otoczenia, wynikającymi z braku akceptacji ich dziecka, a także ich jako rodziców. Stąd też rodzice mogą ukrywać niepełnosprawne dziecko przed otoczeniem społecznym, aby zaoszczędzić jemu i sobie samym niepotrzebnych cierpień, albo, dlatego,że się go wstydzą.
Wpływ na przeżycia mają również błędy, jakie popełniają lekarze przy informowaniu rodziców. Niedokładna diagnoza może powodować powstawanie opisanych wyżej mechanizmów obronnych. Ponadto utrzymywanie się stałej niepewności i lęku może prowadzić do ujawniania się stanów nerwicowych. Brutalne informowanie o stanie dziecka prowadzi do skrajnie negatywnych przeżyć i może u rodziców zostawić uraz na całe życie.
Kolejnym czynnikiem są zachowania dziecka. Mogą one wpływać pozytywnie i negatywnie na emocje rodziców. Szczególnie frustrujące są zachowania dzieci autystycznych, z objawami nadpobudliwości psychoruchowej i z nasileniem zachowań agresywnych.
Na przeżycia rodziców wpływają preferowane przez nich wartości i cele życiowe. Współżycie z niepełnosprawnym dzieckiem niewątpliwie przekształca system wartości rodziców.
Można przypuszczać, że z czasem rodzice zaczynają preferować wartości humanistyczne, takie jak: miłość, wzajemny szacunek, godność osobista człowieka, a także poczucie bezpieczeństwa i harmonia w życiu rodzinnym. Natomiast mniejsze znaczenie będą przywiązywać do takich wartości jak: kariera zawodowa, operatywność, sława, bogactwo, sukcesy towarzyskie, rozrywki.

autor: Dawid Góral

BIBLIOGRAFIA:
A. Hulek "Rewalidacja dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w rodzinie", PWN, W-wa 1984
I.Obuchowska "Dziecko niepełnosprawne w rodzinie", PWN, W-wa 1993

góra